Süheyl Aygül [email protected]

Ahbap çavuş kapitalizmi ve beyaz yakalı

Eğitimi, donanımı, kişisel ve mesleki nitelikleri üst düzeyde olan zamanında Mentorluk yaptığım ve çok sevdiğim bir adayım yıllar önce yurt dışında çok uluslu bir firmanın kılı kırk yaran bir dizi değerlendirme süreçlerinden başarı ile geçerek ve sayısız rakibini eleyerek Dubai’ye COO olarak transfer oldu. Yedi ülkeden sorumlu oldukça kritik bir pozisyondu söz konusu olan. Kısa sürede sağladığı başarısı taçlandırılarak aynı global grubun farklı kıta ve ülkelerdeki görevlendirmelerinde fark yaratan başarılı işlere imza attıktan sonra ailece memleket özlemi duyarak iki sene önce geri döndüler. 

ISO 500 firmalara, büyük iş gruplarına, holdinglere C-Suits kadrolarını oluşturan CEO, CFO veya COO pozisyonları için profili çok iyi tanıyıp son on beş yılına hakim olduğumuz için en etkili şekilde referansımızı da ekleyerek özellikle önerdik.  

Bu süreçte görüştürdüğümüz bir düzine grubun değerlendirme süreçlerinden nedense onun adına olumlu sonuç çıkmadı.

Görüşmeler ya değerlendirmeci koltuğunda oturanların kalibrasyon konusundaki noksanlığı veya son anda ahbap-çavuş ilişkileri neticesinde başka kişilerin araya girerek farklı aday tercih edilmesi gibi nedenlerle seçmeler olması gerektiği gibi olmadı. Oysa ki aday tamdı. Hatta Anglo-Sakson yönetim ve kültürle çalışan nadir Türk Expat Yöneticilerden biriydi.

Böyle bir parlak profilin ümitsizliğe kapılmaya ve öğrenilmiş çaresizlik moduna geçmeye başladığıdönemlerde onu cesaretlendirerek ve geçmiş başarılarını anımsatarak kendisine destek olmaya çalıştık. Mevcut ülke gerçeklerini ve market realitesini aktararak herkesin benzer sorunları yaşadığını örnekler vererek anlattık. Rezilyans (yılmaz) olması gerektiğini mücadeleye devam etmesini özellikle tavsiye ettik.  

Bu süreçte, en azından bir iki geçici ve kritik projede proje liderliği yapmasını sağladık.

En son görüştüğümüzde ise, ailece ülkeyi terk etmek için Avusturalya vizesi beklediğini uzun süredir onu yurt dışından takip eden çok uluslu bir kurum ile anlaştığını ifade edince ülkem adına çok üzüldüm.  

Bu yetenekli beyaz yakalı üst düzey yönetici ‘’Kimsenin bilgi ve beceriye, tecrübe ve iş uzmanlığına bakmadığını ve burada işlerin bu şekilde dönmesini de artık normal bulduğunu, kendisi de iş insanı olsa belki böyle davranmak zorunda kalabileceğini’’ yaşadığı son tecrübelerden net bir şekilde gördüğünü anlattı.

‘’Ahbap çavuş kapitalizminden (Crony Capitalizm)’’ dert yandı uzun uzun…

Değerlendirme süreçlerinden projelerdeki yaşadığı süreçlere kadar iliklerine işleyen yaşadıklarını anlatırken, vücut dili onu destekliyor, derin bir hayal kırıklığı ile içine çektiği hüznü, ses tonuyla inanılmaz hissettiriyordu...

Peki neydi  bu ‘’ Ahbap çavuş kapitalizmi’’ biraz bilgi verelim.

Kayırmacı kapitalizm/yandaş kapitalizmi diye de kodlanan bu terim; kapitalizmin temelini oluşturan serbest piyasa ekonomisinin özelliklerini taşıyor gibi görünse de aslında hükümete yakınlıkları olanlara özel kurallar uygulayan ekonomik sisteme deniyor. Bir iktisadi teşebbüsün başarısının iş adamlarıyla hükûmet arasındaki yakın ilişkilere bağlı olduğu, iş adamlarının işlerini, siyasal iktidar ve bürokratlarla olan ilişkilerine dayanarak yürüttüğü sistemi anlatan terimdir.

Bu tabi sadece bu coğrafyaya özgün bir uygulama  değil. ‘Crony kapitalizm’ teriminin aslında ilk yaygın kullanımı, Ferdinand Marcos diktatörlüğü altındaki Filipin ekonomisini tanımlamak için 1980'lerde ortaya çıkmış. 1997 Asya mali krizine karışan Endonezya, Güney Kore ve Tayland gibi devletler için de Rusya'daki oligark sistemini tanımlamak için de sıklıkla kullanılmış. Terimin uygulandığı diğer devletler arasında Hindistan ve özellikle 1990'lardaki serbestleşmeden sonra Yunanistan gibi diğer ülkeler de sayılabilir. Çin'in önde gelen ekonomistleri  ve uzun süredir serbest piyasalara hukukun üstünlüğü altında bir piyasa ekonomisi veya yandaş kapitalizm olmak üzere iki tamamen zıt gelecekle karşı karşıya olduğunu söyleyip, ikinci yolun Çin'de derinden yerleştiği görüşüne varmışlar.

Kayırmacı kapitalizm sadece gelişmekte olan ülkelerin sorunu değil benzer sıkıntılar Amerika’da da subprime mortgage krizi ve ardından Lehman Brothers’ın batması ile sonuçlanan krizde de görüldü. Denetimler yetersiz kalmış otonom olması gereken kurumlar krizi öngörememiş veya el frenini bir şekilde çekmemişlerdi.

Türkiye bu ülkeler arasında geçmiş yıllarda yapılan sıralamalarda orta sıralarda yer alsa da son yıllarda bu konudaki hızını arttırmış gibi duruyor. İş dünyası, medya, sendika, üniversite, bürokrasi gibi bağımsız olması gereken kurumlar siyasal iktidarla bütünleşme zorunluluğuna giriyor aksi takdirde iş yapma ya da yaşama şansı azaldığını düşünmeye başlıyor.

Ancak, bu bir kader değil tabi. Her zaman için hukuk üstün kılınarak, hesap sorulabilirlik, denetim mekanizmaları etkin bir şekilde işlevsel olarak devreye sokularak alınacak önlemler ile ahbap-çavuş kapitalizminin önüne geçilebilir.

Yoksa yetenekli beyaz yakalıları beyin göçüne zorlayan bu bakış açısı ileride Executive Search yapan danışmanlık firmalarından belki de C-Suits pozisyonlarında aranan yetkinlik ve liderlik setine haiz adaylardan ziyade sadece PEP (Politically Exposed Person/Politik Nüfuz Sahibi) profiller talep edilmesi distopyası düşününce akla, kulağa ve kalbe korkunç geliyor.

Hayal etsenize; iş başındaki yeteneksiz, donanımsız, vizyonsuz yöneticiler, sürekli yurt dışına ereze olan yüksek potansiyelli beyaz yakalı yöneticiler ve her gün bir tuğlası eksilerek çökmeye başlayan bir ekonomi!

Kısaca ‘Ahbap Çavuş Kapitalizmi’