Mehmet Bingöl [email protected]

Bankalarda altın stoku ile altın mevduat hesaplarında değerleme ve BSMV işlemleri

Mehmet Bingöl

24/11/2025, İstanbul

Yıl sonu yaklaşırken bankalardaki altın stok değerlemesi, altın mevduat işlemleri ve bunların Banka ve Sigorta Muameleleri (BSMV) karşısındaki durumuna ilişkin bir hatırlatma bugünkü yazımızın konusunu oluşturuyor.

Hem vergi mevzuatı (1) hem de kambiyo (2) mevzuatlarında yakın zamanda yapılan değişiklikler sonrasında uygulamalar aşağıda özetlenmektedir.

1. Altın ve diğer kıymetli maden stoklarında değerleme

Vergi Usul Kanunu’nda altın değerlemesine ilişkin özel bir hüküm bulunmamaktaydı ve altın ile diğer kıymetli madenler “emtea” olarak değerlendirilmekteydi. Esasen o dönemlerde, Vergi İdaresi’nin öteden beri görüşü de altının (ve diğer kıymetli madenlerin) bir mal (emtia) olarak değerlendirilmesi gerektiği yönünde idi (3). Böylece o yıllarda altın ve diğer kıymetli madenler bir emtia olarak maliyet bedeli ile değerlenmiştir. Değer artış farkları da vergi matrahına dahil edilmemiştir. (Vergi Usul Kanunu, Madde: 274).

Ancak 2 Ağustos 2024 tarihli Resmî Gazetede yayımlanan 7524 Sayılı Kanun ile envanterde fiziki olarak yer alan altınlar ve diğer kıymetli madenler için değerleme; “emtea değerlemesinden” ayrılarak özel hükme bağlanmıştır. Bu kıymetlerin değerlemesinde o tarihten itibaren “borsa rayici” ölçüsü (piyasa fiyatı) benimsenmiştir. Bunun yanı sıra “kaydi altın” diyebileceğimiz altın mevduatı ile altın kredilerinde de aynı değerleme ölçüsünün esasa alınacağı hüküm altına alınmıştır. (Vergi Usul Kanunu, Madde:274/A) (4)

Bilindiği üzere Vergi Usul Kanunu açısından borsa rayici, “gerek menkul kıymetler ve kambiyo borsasına, gerekse ticaret ve kıymetli madenler borsalarına kayıtlı olan iktisadi kıymetlerin değerlemeden evvelki son muamele gününde borsadaki muamelelerin ortalama değerlerini ifade eder.” (Vergi Usul Kanunu, Madde:263)

Buna göre 2 Ağustos 2024 tarihi sonrası piyasa fiyatları ile değerlemeye tabi tutulan bu varlıklardaki değer artış tutarlarının ilgili dönem safi kurum kazancına ilave edilmesi gerekmektedir. Böylece altın ve diğer kıymetli madenlerin 2025 yılbaşı ve yıl sonu arasındaki değer artış tutarı kurumlar vergisi matrahına girmiş olacaktır. Mevzuattaki hüküm “borsa rayici” olduğuna göre altın değerleme fiyatı olarak Borsa İstanbul’daki (BİST) verilerin esas alınması doğru olacaktır. (5)

2. Altın mevduat ve altın kredisi hesaplarında değerleme (Kaydi altın)

Yukarı da belirtildiği üzere banka envanterinde fiziki olarak yer alan altınlar ve diğer kıymetli madenlerdeki değerleme konusunda 2 Ağustos 2024 tarihli Resmî Gazetede yayımlanan 7524 Sayılı Kanun ile “borsa rayici” ölçüsü benimsenmiştir. (Vergi Usul Kanunu, Madde:274/A)

Bahse konu maddede ayrıca; “borsa rayici” esasının “kıymetli maden cinsinden senetli veya senetsiz alacaklar ile borçlar hakkında da cari olduğu, alacak ve borçların değerleme günü kıymetine ircasına ilişkin olarak 280 inci, 281 inci ve 285 inci maddelerde yer alan hükümlerin bu madde kapsamındaki alacak ve borçlar bakımından da geçerli olacağı” hükme bağlanmıştır.

Vergi Usul Kanunu’nun Madde:274/A maddesi aynı kanunun 280 inci, 281 inci ve 285 inci maddelerine atıf yapmaktadır. Dolayısıyla bankalar kendi işlemlerinde uyguladıkları fiyatlar ile değerleme yapabileceklerdir. Bu yönüyle altın mevduat hesabının bankalar açısından döviz tevdiat hesabından bir farkı bulunmamaktadır.

7524 Sayılı Kanun ile Vergi Usul Kanunu’nda yapılan değişiklik ile bankacılık sektöründeki altın mevduat ve altın kredisi işlemlerinde öteden beri uygulanan değerleme ölçüsü yasal dayanağa kavuşmuştur. Bu düzenleme ile uygulamaya açıklık getirilmiş ve konu net bir şekilde hükme bağlanmıştır. Bu takiben de Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Kararda değişiklik yapan 9595 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile altın ve diğer kıymetli maden işlemleri “bir kambiyo işlemi” olarak kabul edilmiştir. Böylece mevzuatlar arası uyum gerçekleşmiş ve altın mevduat hesap açılışları binde 2 oranında gider vergisine (BSMV) tabi tutulmuştur.

Öte yandan belirtmek ve vurgulamak gerekir ki bahse konu mevzuat değişiklikleri sonrasında banka müşterisi konumundaki reel sektör firmaları da bankalardaki altın mevduat hesaplarında oluşan değer artış tutarlarını dönem kazançlarına ve kurumlar vergisi matrahlarına eklemek zorundadır.

3. Bankalardaki altın işlemlerinde BSMV uygulaması

3.1. Kaydi altın işlemlerinde BSMV

15.03.2025 tarih ve 32842 sayılı Resmî Gazet ’de Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Kararda değişiklik yapılmasına dair 9595 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı yayımlanmıştır. Bu değişiklik ile altın ve diğer kıymetli maden işlemleri “kambiyo işlemi” olarak kabul edilmiştir.

Böylece kaydi olarak yapılan altın ve kıymetli maden satışlarının “kambiyo satışı” olarak dikkate alınmasıyla, kıymetli maden (altın, gümüş, platin vd.) satışları üzerinden 17.03.2025 tarihinden itibaren (Binde 2) oranında vergi hesaplanması gerekmektedir (6).

Yapılan değişiklik kapsamında; Bankalar tarafından altın mevduat hesabı açılışlarında, bankanın müşterilere kayden “kıymetli maden satışı” yapılmış olacağından işlem tutarı üzerinden döviz satışlarında olduğu gibi (Binde 2) oranında gider vergisi (Kambiyo Muamele Vergisi olarak da adlandırılmaktadır.) hesaplanması ve bu tutarın da müşteriden tahsil edilmesi söz konusu olacaktır.

Öte yandan Bankaların bu çerçevedeki kaydi altın satışları sonucu lehe kalan tutar üzerinden %5 oranında BSMV hesaplama uygulaması da sona ermiş olmaktadır. Zira BSMV mevzuatı uyarınca ya satış üzerinden ya da lehe kalan para üzerinden vergi alınmakta, her iki işlem için ayrı ayrı vergi ödenmesi söz konusu olmamaktadır.

3.2. Fiziki altın işlemlerinde BSMV

Kambiyo Gider Vergisine tabi olmayan altın satış işlemleri sonucunda bankalar tarafından lehe alınan paralar üzerinden BSMV hesaplanması söz konudur. Başka deyişle fiziki altın ve kıymetli maden satış işlemlerinde banka lehine kalan tutar üzerinden %5 BSMV hesaplanması gerekmektedir. Çünkü 6802 sayılı Gider Vergileri Kanunu mevzuatına göre kayden altın satışlarında “kambiyo muamele vergisi” ödendiği için bu işlemlerde ayrıca lehe kalan para üzerinden BSMV alınmamaktadır (7).

Buna göre fiziki altın ve kıymetli maden satış işlemlerinde banka lehine kalan tutar üzerinden %5 BSMV hesaplanması gerekmektedir. Başka deyişle “altın satış bedeli ile altın maliyet bedeli arasında olumlu fark” var ise lehe kalan bu tutar üzerinden BSMV ödenmesi söz konusudur.

Bankanın altın satışlarındaki kazancını ve buradan hareketle Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi tutarını hesaplayabilmesi için muhasebesindeki altın stok hesabında maliyetleri doğru izlemesi gerekir.

4. Sonuç

Gerçekten de altının bir nevi döviz gibi ödeme aracı mı yoksa bir kıymetli maden mi olduğu öteden beri tartışılagelmiştir. Bu süreçlerde diyebiliriz ki; altının, emtiadan ziyade bir tasarruf ve ödeme aracı olduğu kuvvetli bir argüman olarak ortaya çıkmıştır. 32 Sayılı Karar kapsamında (8), bankalar nezdinde; şahıslar veya kurumlarca, altının fiziki teslimi karşılığında veya bankalardan alışı yapılmak suretiyle veya elektronik transferi ile vadeli veya vadesiz olarak altın mevduat hesabı açabilmeleri de bunu göstermektedir. Bu açıdan bankaların altın işlemlerinin önemli bir kısmını kaydi olarak açılan vadesiz mevduat/depo işlemleri oluşturmaktadır. Bunun gibi sektörde altın kredisi uygulaması da mevcuttur. Bir kıymetli maden olarak altın, Lidyalılardan (M.Ö. 6. Yüzyıldan) yakın geçmişe dek dünya para sisteminin de temelini oluşturmuş ve uluslararası para birimi olarak hizmet etmiştir. En son 1944 yılında ilkeleri belirlenen “altına endeksli dolara dayanan” Bretton Woods sisteminin 1973’lerde terk edilmesine kadar altın, uluslararası para sisteminin temel dayanağı idi. Ve hala da Merkez Bankalarının envanterlerinde önemli bir yer tutmaktadır. Gerek reel sektörde gerekse bankalarda altın ve kıymetli madene dayalı işlemler öteden beri yapılagelmektedir. Altın ve diğer kıymetli madenler bir taraftan fiziki olarak stoklarda yer alırken, diğer taraftan altına dayalı olarak gerçekleşen kredi, mevduat ve türev ürün işlemleri de oldukça yaygındır.

Modern merkez bankacılar (9) her ne kadar altını bir para biçimi olarak ele almasalar da “Nadir bulunması, dayanıklılığı, tek tip oluşu ve diğer özellikleri dikkate alındığında, altının para olma iddiası her zaman güçlü görünmektedir.” (10). Sonuçta altının “bir döviz gibi” işleme tabi tutulacağı hem vergi hem de kambiyo mevzuatımızda kabul edilmiştir. Gerçek duruma uygun olan bu mevzuat değişiklikleri yerinde olmuştur.

Dip notlar:

1. 2 Ağustos 2024 tarihli Resmî Gazetede yayımlanan 7524 Sayılı Kanun

2. 15.03.2025 tarih ve 32842 sayılı Resmî Gazete ’de “Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair” 9595 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı

3. Her ne kadar altının İstanbul Altın Borsası’nda işlem görmesi ileri sürülse de altın menkul kıymet olarak veya Vergi Usul Kanunu’nun 280. maddesine göre yabancı para olarak değerlenememekteydi.

4. MADDE 8- 213 sayılı Kanunun 274 üncü maddesinden sonra gelmek üzere 274/A maddesi eklenmiştir.

“Kıymetli madenler:

MADDE 274/A- Altın, gümüş, platin ve paladyum gibi kıymetli madenler borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayici yoksa veya borsa rayicinin muvazaalı bir şekilde oluştuğu anlaşılırsa değerlemeye esas bedel olarak, bu rayiç yerine maliyet bedeli esas alınır.

Bu madde hükmü kıymetli maden ile olan senetli veya senetsiz alacaklar ve borçlar hakkında da caridir. Kıymetli maden ile olan mevduat veya kredi sözleşmelerine müstenit alacaklar ve borçlar değerleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate alınır. Alacak ve borçların değerleme günü kıymetine ircasına ilişkin olarak 280 inci, 281 inci ve 285 inci maddelerde yer alan hükümler bu fıkra kapsamındaki alacak ve borçlar bakımından da geçerlidir.”

5. Tabii geçiş dönemi olan 2024 yılı için 01.01.2024-02.08.2024 tarihleri arasındaki değer artışı tutarı eğer banka muhasebesinde gelir kaydedilmiş ise bu kısmın kurumlar vergisi beyannamesinde indirim konusu yapılması gerekir.

6. 6802 sayılı Gider Vergileri Kanunu’nun 31/2’ci fıkrasının, “Kambiyo alım ve satım muamelelerinde kambiyo satışlarının tutarı vergiye matrah olur” Hükmü gereği, kıymetli maden (altın, gümüş, platin vd.) satışları üzerinden, 17.03.2025 tarihinden itibaren (Binde 2) oranında “Kambiyo Muamele Vergisi” hesaplanması gerekmektedir.

7. Gider Vergileri Kanunu, Genel Tebliği, Seri No:83

8. 32 sayılı Karar ilişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2008-32/35), Madde: 3

9. Fed eski başkanı Ben Bernanke, bir para standartı olarak altının en güçlü karşıtlarından biridir.

10. James Rickards, Kur Savaşları, Scala Yayıncılık (AkPortföy’ün katkılarıyla), Sh.262, İstanbul, 2013