ÇEKTEKİ '711 OYUNU' TEMİNATLARI VURDU

Global krizle birlikte likiditenin öneminin artması, çekle yapılan ödemelerde de sorun yaşanmasına neden oluyor. Kamuoyunda “711 oyunu” olarak bilinen Türk Ticaret Kanunu’nun 711’inci maddesindeki “Çekim hilafım (isteğim) dışında elimden çıktı” gerekçesine sığınarak, çeki ödememe olaylarında ciddi bir artış olduğu ifade ediliyor. Krizle birlikte önce karşılıksız çeklerin arttığını söyleyen Garanti Bankası Genel Müdür Yardımcısı Nafiz Karadere, “Eskiden şube başına yılda bir olan bu olay, şimdilerde şube başına haftada bir, 15 günde bire kadar çıktı” diyor. Öte yandan bu artış, çeklere olan güveni azaltırken bankaların kredi teminatlarını da artırmalarına neden oluyor. Özellikle Borçlu Cari Hesap (BCH) olarak adlandırılan kısa vadeli ticari kredilerin karşılığında alınan teminat marjları, yüzde 20-30 oranında artmış bulunuyor. Eskiden BCH krediler ve faktoring işlemlerinde kredi tutarı kadar çek, senet gibi kıymetli evraklar teminat olarak alınırken, son günlerde artan “711 oyunu” nedeniyle kredinin teminatsız kalma riskine karşılık alınan teminatlar yüzde 20-30 oranında artırıldı. Bu olayı “bankalar bize kredi vermiyor geri çağırıyor” eleştirilerinden daha beter bir sorun olarak değerlendiren İş Bankası Genel Müdürü Ersin Özince, “Birliklerimizin, odalarımızın hatta hükümetimizin en başta çare bulması gereken konu budur” diyerek konunun önemini vurguluyor. Krizle birlikte arttı Çek olayını suistimal eden müşterilere bakışlarını değiştirdiklerini söyleyen Karadere, bu durumun kredilerin teminatını da etkilediğini belirtiyor. Bu tür olaylar artıkça, çekin kredi teminatı olma özelliği azalıyor. Bu yüzden kredi teminatındaki marjları artırdıklarını ifade eden Karadere, “100 liralık kredi için teminat olarak 100 liralık çek alıyorsak, şimdi daha fazla alıyoruz” diyor. Kent Faktoring Genel Müdürü Alp Aksudoğan, artan 711olaylarının kredi risk primini olumsuz etkilediğini söylüyor. Aksudoğan, bu olayların artmasıyla alınan teminatların kredi tutarının yüzde 20-30 üzerine çıkmaya başladığını belirtiyor. Savcılığa bildiriyoruz Aksudoğan, ‘Hilafım dışında elimden çıkmıştır’ demenin, zorla alınmıştır anlamına geldiğini söyleyerek, “Biz bunu suç olan bir fiili işaret ediyor diye değerlendirip, savcılığa bildiriyoruz” diyor. Aslında bu sorun Avrupa Birliği (AB) uyum çerçevesinde “ekonomik suça ekonomik ceza” ilkesinden hareketle karşılıksız çeklerde hapis cezasının kaldırılmasından sonra ortaya çıktı. 2003’te Türk Ticaret Yasası’nda yapılan bir düzenlemeye bankacılar kötü niyetli uygulamalara kapı açabilir gerekçesiyle itiraz etmişlerdi. Özellikle “Çekim hilafım (isteğim) dışında elimden çıktı” şeklindeki ibarenin, suistimal edilmeye müsait olduğunu o tarihlerde dile getirdiklerini anımsatan bir bankanın krediler grup başkanı “Bugünkü gelişmeler o zaman yaptığımız itirazların doğru olduğunu ortaya çıkardı” diyor. Yeni düzenleme hazırlığı Hükümet, piyasaların işleyişi, özelikle de ödeme sistemlerinde aksamalara yol açan bu durumun öne geçmek içinse hareket geçti. Ekonomi yönetimi, iş ve finans dünyasının şikayet ettiği ‘711 oyunu’na karşı yeni bir düzenleme üzerinde çalışıyor. Bir bankacı çeklere vade getirileceği yolunda duyumlar aldıklarını söyleyerek, bu durumda çekin senetten farkı kalmayacağını belirtiyor. Hafta içinde gazetelerde çıkan bazı haberlerde ise çeklerin vadesinden önce tahsilinin önüne geçecek bir düzenleme üzerinde de çalışıldığı belirtiliyor. Geçen hafta pazartesi akşamı Başbakan yardımcısı Nazım Ekren başkanlığında toplanan Ekonomi Koordinasyon Kurulu’nda (EKK), Ekren’in talimatıyla BDDK’ya bu konuda bir düzenleme taslağı hazırlaması görevi verildiği belirtiliyor. BDDK’nın hazırlayacağı taslağa EKK’de görüşülerek son hali verilecek. “Yılda bir olan vaka sayısı haftada bire kadar çıktı” Nafiz Karadere (Garanti Bankası Genel Müdür Yardımcısı): “Krizle birlikte önce karşılıksız çekler arttı. Sonra kamuoyunda “711 oyunu” olarak bilinen “çekim hilafım (isteğim) dışında elimden çıktı" olayları artmaya başladı. Çok büyük bir artış yok belki ama artış var. Eskiden bir şubede yılda bir olurdu bu olay. Şimdi şube başına gelen vaka sayısı haftada-15 günde bire kadar çıktı. Ama bunların ne kadarı gerçek, ne kadarı etik dışı olduğunu tespit etmek zor… Biz gayri ahlaki olan bu yola başvuran müşterimize bakışımızı değiştiriyoruz. Eğer gerçekten isteği dışında elinde çıkmışsa olay farklı tabii. Bu durum kredilerin teminatını da etkiliyor. Ödenmeyen çekin kredi teminatı olma özelliği kalmıyor. Bu yüzden biz de marjları artırdık. 100 liralık kredi için 100 liralık çek alıyorsak şimdi daha fazla alıyoruz.” Uzman gözüyle 711 olayı Mehmet Aslan/Avukat * Türk Ticaret Kanunu’nun 711’inci maddesine göre çeki veren kişi, söz konusu çekin kendi elinde ya da üçüncü kişinin elinden iradesi dışında çıktığını belirterek bankaya ödememe talimatı verebiliyor. * Genelde çek bir başkasına imzalatılarak imzanın kendisine ait olmadığı, çekin de kendisinden habersiz olarak piyasaya çıkarıldığı iddia ediliyor. * Söz konusu talimat üzerine banka çek bedelini ödemiyor. Esasen böylesi durumlarda talimatı veren, zaten bankaya herhangi bir para yatırmadığı için hesapta verilecek bir para da bulunmamaktadır. * Çek sahiplerinin bunu özellikle son yıllarda daha fazla uyguladıkları görülüyor. Samimi olmayanlar, bu yola zaman kazanmak amacıyla başvuruyor. * Türk Ticaret Kanunu taslağında artık gittikçe sorun olan bu konuyla ilgili bir iyileştirmeye gitme düşüncesi var. Taslağa göre çekten cayma hakkının sınırlandırılması ya da tamamen kaldırılması öngörülüyor. * Bununla birlikte çeki elinde bulunduran hamillerin çeki bankaya ibraz ettikten sonra icra takibine geçmeye engel bir durum bulunmuyor. * Çekin bir başkası tarafından imzalanmış olması ise en büyük sorun. Zira piyasada genellikle çekler uzaktan imzalanarak gönderilmekte ve çek sahibi dışında birisine imzalatma olanağı olabiliyor. İmza çek sahibine ait olmadığı için “karşılıksız çek keşide etme” suçu oluşmuyor. Piyasada bu tür işlemlerin çoğalması, ister istemez dolandırıcılık suçunu gündeme getirmekte. * İmza inkarında bulunan kişilere karşı dolandırıcılık davası açılabilir. * Öte yandan ödeme yasağı talimatına rağmen çeki elinde bulunduranların tahsil amacıyla icra takibine gitmesine engel bir durum bulunuyor. Kayhan Öztürk/EKONOMİST