Türkiye ekonomisine çarpıcı teşhis: Çoklu organ yetmezliği

İktisatçı, eski hazine Müsteşarı Mahfi Eğilmez, “Çoklu Organ Yetmezliği” başlık yazısında, ekonomide yaşananları insan vücudundaki hastalık ve tedavilerle benzer şekilde açıkladı.

İnsan vücudunda yaşanan sağlık sorunlarının nasıl çözüldüğü örneğinden yol çıkan Eğilmez, ekonomide de tek ve çoğul sorunlardan bahsetti. Bunların çözümünde oluşabilecek diğer sorunlara da işaret eden Eğilmez’in yazısı şu şekilde:

"Organların yetmezliği iki şekilde olabilir"

“İnsan vücudundaki organların yetmezliği iki şekilde olabilir: Tekil organ yetmezliği veya çoklu organ yetmezliği.

Tekil organ yetmezliği vücuttaki organlardan birisinin vücudun duyduğu ihtiyacı karşılayamaması halinde ortaya çıkan yetersizlik halini ifade eder. Örneğin böbrek yetmezliğine başka bir organın yetmezliği eşlik etmiyorsa bu bir tekil organ yetmezliği durumudur. Tekil organ yetmezliği bazen bir ameliyatla bazen bir üniteye bağlanmakla bazen de ilaç kullanımıyla çözümlenir.

Çoklu organ yetmezliği, karaciğer, böbrekler, kalp, beyin, akciğerler ve ince bağırsak gibi organlardan iki veya daha fazlasının, işlevlerini, insanın ihtiyaçlarını karşılayacak düzeyde yerine getirememesi durumunda ortaya çıkan durumu tanımlamak için kullanılır. Çoklu organ yetmezliği, tekil organ yetmezliğinden farklı olarak genellikle çok daha yoğun müdahale ve ilaç kullanımını gerektirecek tedavilere ihtiyaç gösterir. Bazı ileri hallerde organ nakli de gerekebilir.

Ekonomide de tekil sorun veya çoklu sorunlar ortaya çıkabilir.

Tekil sorun; herhangi bir ekonomik göstergenin alışılmış olan durumdan farklı biçim almasıyla oluşur. Örneğin enflasyon yükselmeye başlamışsa veya cari açık artış eğilimine girmişse ya da büyüme düşmeye başlamışsa tekil ekonomik sorundan söz edebiliriz. Bu sorunun tedavisi için maliye politikası ve para politikası araçları kullanılır. Örneğin enflasyon talep kökenli bir baskıyla yükseliyorsa faizi artırmak suretiyle talebin düşürülmesi gerekir. Ne var ki bunu yaparken süre ve dozu ayarlamak çok önemlidir. Eğer bu ayar tutturulamazsa enflasyonu düşürürken büyümeyi de düşürmek ve ekonomiyi durgunluğa sürüklemek söz konusu olabilir.

Ekonomide çoklu sorun, ekonomik dengeyi oluşturan fiyat istikrarı, büyüme, istihdam, cari denge, bütçe dengesi gibi parçalardan iki veya daha fazlasında aynı anda ya da peş peşe sorun çıkması halinde görülür. Örneğin enflasyon yükselmeye geçmişken büyüme de düşüşe geçmişse (ki bu durumda genellikle işsizlik artışa geçer) çoklu ekonomik sorunla karşılaşılmış demektir. Ekonomide tedavi için kullanılan ilaçlar tıpta kullanılanlar kadar çeşitli değildir. O nedenle tıpkı tekil ekonomik sorunda olduğu gibi çoklu ekonomik sorun hali görüldüğünde de maliye ve para politikası araçları kullanılır. Son yıllarda bunlara makro ihtiyati önlemler eklenmiştir.

Tedavi çok zor ve zahmetlidir

Çoklu organ yetmezliğinde olduğu gibi çoklu ekonomik sorunların ortaya çıkması durumunda da tedavi çok zor ve zahmetlidir. Çünkü çoklu ekonomik sorunları aynı anda çözmeye çalışırken birisinin çözümü için uygulanan tedavi bir başka sorunun büyümesine yol açabilir. Örneğin enflasyonu çözmek için faizlerin yükseltilmesi, düşüşte olan büyüme hızını daha da düşürücü etkiler yaratabilir. Türkiye’nin son dönemde yüksek enflasyon sorununu çözmek için başvurduğu önlemlerin büyüme üzerinde yarattığı düşürücü etkileri buna örnek verebiliriz.

Tedavide kullanılan önlemlerin dozunun iyi ayarlanamaması sürenin uzamasına ve yan etkilerin zaman içinde artmasına yol açabilir. Bu da toplumun bu önlemlere gösterdiği tepkiyi artırır.

Bir yandan enflasyonla mücadele edilecek bir yandan da düşmekte olan büyüme toparlanacaksa yapılacak şey faizi yükseltirken siyasal ve sosyal riskleri artırmaktan kaçınmaktır. Bu, çoklu organ yetmezliği olan bir hastanın sigarayı ve içkiyi bırakmak zorunda olmasına benzetilebilir.

Türkiye, hem her alanda risk yaratmaya devam ediyor hem de çoklu ekonomik sorunları çözmeye çalışıyor. Ne yazık ki böyle bir dünya yok.”

Ünlü ekonomist Emre Alkin’den uyarı: Dezenflasyon reçetesi başa sarılacak

Ekonomistlerin enflasyon beklentisi netleşti