Sıcak para mücadelesi

Oluk oluk akan kısa vadeli sermayeye (‘sıcak paraya’) karşı; Brezilya, Endonezya, Kore, Peru, Güney Afrika, Tayland ve Türkiye çeşitli önlemler aldılar. IMF’nin önceki gün yayımladığı çalışmada, önlemler yanında bu ülkelerin durumunun da şubat ortası itibariyle ‘fotoğrafı’ çekilmiş.
Bu fotoğrafta, en yüksek kredi genişlemesine sahip olan, en yüksek enflasyona sahip olup, ama aynı zamanda hem politika faizini gevşeten hem de maliye politikasını gevşek tutan ülke Türkiye. Ayrıca parasındaki değer artışı da diğer ülkelere göre oldukça düşük bir yerde. Aşağıdaki tabloda, sermaye akımlarıyla baş etmeye çalışan ülkelerin durumu yer alıyor.
Çarşamba günü aktarmıştım, IMF makro ihtiyati önlemlerin yetersiz ve etkisiz olduğu yerde, sermaye kontrollerinin işe yarayacağını vurguluyordu. 

Önlemi etkisiz kılmak
Örneğin Türkiye’nin aralık ayında uygulamaya koyduğu önlemler, ağırlıkla zorunlu karşılık artışı içerirken, buna bir yandan da faiz indirimi eşlik etti. Ancak faiz indirimleri, karşılık artışından gelecek sıkılaşmayı etkisiz hale getirdi. Ta ki mart ayındaki karşılık artışına kadar. Diğer bir unsur da maliye politikasının gevşek seyrediyor olmasıydı. Aşağıdaki tabloda çok belirgin olan şu; hem sıcak paradan hem de yüksek kredi genişlemesinden mustarip olan ülkelerde bizden başka faizi düşüren yok!
Bir başka açı da; karşılık artışlarının likidite kanalından beklenen miktar daraltıcı etkisi, açık piyasa işlemleri ile bu paranın tekrar piyasaya veriliyor olması nedeniyle de güç kaybına uğruyor olması. Oysa örneğin BDDK’nın krediler üzerine ilave sermaye yükümlülüğü getirmesi de etkili olabilirdi. Ya da Merkez Bankası, yurtdışı ile yapılan swap işlemlerine ilave yükümlülükler koymayı da düşünebilirdi.
Brezilya’nın makro ihtiyati önlemleri yürürlüğe koyması henüz yeni; Aralık 2010’da. Brezilya’nın sermaye kontrol deneyimi ise küresel kriz öncesinde başlamıştı. Sermaye kontrolleri, henüz makro ihtiyati önlemleri yürürlüğe konulmadan devreye girdi. Pek de başarılı olamadı. 

Neden işe yaramadı?
Brezilya, 2010 yılında 41 milyar dolar satın alırken döviz rezervleri 300 milyar dolara yaklaşmıştı. Bu, hem 17 aylık ithalatı hem de kısa vadeli borçların 6 katını karşılayan bir seviye idi. Bu yüklü döviz alımına karşın 2008 Aralık ayındaki dip seviyeye göre ulusal parası yüzde 50’ye yakın değerlenmişti. 2010’da kredi genişlemesinin yüzde 43’ü kamu bankalarından geliyordu. Ancak Aralık 2010’da Brezilya Merkez Bankası bir dizi makro ihtiyati önlem alabildi.
Brezilya’nın sermaye kontrol geçmişi ise küresel kriz öncesine uzanıyor. 2008’de, tahvil yatırımları için giren paralara yüzde 1.5’lik ‘Tobin vergisi’ uygulamaya başlandı. Kriz sonrasında da devam edildi. Ekim 2009’da tahvillere ilave olarak hisse senetleri de eklenerek yüzde 2 olarak uygulanmaya başladı. 4 Ekim 2010’da, bu oran önce yüzde 4’e, iki hafta sonra da yüzde 6’ya yükseltildi. Tüm bu kararların etkisi kabaca 20 gün geçerli oldu; devamında döviz kuru yeniden eski yerine döndü. Yani etkisiz oldu. Ocak 2011’de ise bankaların spot piyasadaki açık pozisyonlarına yüzde 60’ı faizsiz olmak üzere zorunlu karşılık yükümlülüğü konuldu. Kısa vadede işe yaradı mı? Şimdilik hayır; Brezilya Reali değerlenmeye devam ediyor.