Merkez Bankası'nın açmazı üzerine

Merkez Bankası’nın (MB) bankaların açacakları kredi miktarını azaltmaya yönelik attığı adımların en önemlisi zorunlu karşılık oranlarının arttırılmasıydı. Bu kararla, bankaların üç ay ve daha kısa vadeli mevduatları için MB’de tutmak zorunda oldukları karşılıkların hesaplanmasında kullanılan karşılık oranları yükseltilmişti. Daha uzun vadeli mevduatlar için geçerli olan karşılık oranlarında ise bir değişiklik yapılmamıştı. Karar, 24 Ocak’ta kamuoyuna duyurulmuştu.
Zorunlu karşılık oranları değiştirildiğinde, bu değişiklik hemen geçerli olmuyor. 24 Ocak günü açıklanan yeni oranlar 4 Şubat tarihinde banka bilançolarında yer alan mevduatlar için uygulanıyor. Bankalar o tarihteki mevduat rakamlarına göre MB’de ne kadar karşılık tutacaklarını hesapladılar. Bu karşılıkların MB’ye yatırılması ise şöyle oluyor: Hesaplamaların yapıldığı cuma gününden (4 Şubat) iki cuma sonra (18 Şubat) karşılıkların ‘tesis dönemi’ başlıyor. Bu dönem on beş gün sürüyor. Farklı bir ifadeyle tesis dönemi 18 Şubat ile 4 Mart arasındaki iki haftadan oluşuyor.
Bir gün 90 öbür gün 100 lira tutabilir
Uygulamada bir esneklik var. Şu: A bankasının 4 Şubat tarihindeki mevduatının vadelere göre bileşiminden yola çıkılarak MB’de tutmak zorunda olduğu karşılık miktarı 100 lira olsun. A bankası o 100 lirayı, 18 Şubat ile 4 Mart arasındaki dönemin her bir gününde MB’ye yatırmak zorunda değil. Önemli olan, A bankasının bu dönemde ortalamada 100 lira tutması MB’de. Yani, bir gün 90, öbür gün 110 lira tutabilir.
Kredi rakamlarını MB ile Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) açıklıyor. Elimizdeki en güncel veri tüketici kredilerine ilişkin: MB’nin açıkladığı 25 Şubat verileri var. Krediler için en güncel veri ise 18 Şubat tarihli. Dolayısıyla MB’nin aldığı kararların henüz etkisini tümüyle görmek mümkün değil. Zorunlu karşılık tesis döneminin tam ortasına ait rakamlar açıklandığı için tüketici kredilerine ilişkin bir ön yorum yapılabilir.
Durum şu: Tüketici kredilerinde bir azalma yok. 25 Şubat tarihindeki toplam tüketici kredisi değeri 18 Şubat tarihindeki kredi değerine kıyasla yüzde 0,68 oranında daha yüksek. Ayrıca son beş haftadır tüketici kredileri artıyor. Bu perşembe, 4 Mart tarihli tüketici kredileri ile 25 Şubat tarihli toplam kredi değerleri açıklanacak. O zaman daha sağlıklı bir değerlendirme yapmak mümkün olacak.
Bankalara bir hafta vadeli fon sağlanmış
Daha önce bu köşede bir dizi yazıyla MB’nin yeni politikasının ‘açmaz’ tarafını incelemiş ve bu açmazın BDDK devreye girerse bir ölçüde çözülebileceğini vurgulamıştım. Bu açmazın ne ölçüde açmaz olduğunu görebilmek için kredi miktarındaki değişimin incelendiği dönemde MB’nin repo yoluyla bankalara sattığı para miktarına da bakmak gerekiyor.
MB’nin bankalara aktardığı para miktarı 18 Şubat’tan 25 Şubat’a yüzde 20.8 oranında (5 milyar lira) yükselmiş. 4 Şubat’tan 25 Şubat’a kadar ise bu miktar tam yüzde 81 (13 milyar lira) artmış. Farklı bir ifadeyle MB zorunlu karşılıkları arttırarak bankaların krediye dönüştürebilecekleri fon miktarını azaltırken haftalık repo faizini saptadığı oranda tutabilmek için bankalara bir hafta vadeli fon sağlamış.
Bankaların kredi olarak değerlendirebilecekleri fonların vadesi kısa vadeli ise –ki Türkiye’de öyle-, zorunlu karşılık oranlarının arttırılarak o fonların azaltılması ama öbür taraftan dönüp haftalık vadede bankalara fon aktarılması bir anlamda “Bu ne perhiz, bu ne lahana turşusu” durumu oluşturuyor. Sözünü ettiğim açmaz buydu. Bakalım perşembe günü açıklanacak rakamlar ne gösterecek?

FATİH ÖZATAY - RADİKAL