Türkiye’ye İran ‘gaz’ığı

Ankara’nın ‘Doğalgaz fiyatlarında indirime gidin’ çağrısına uzun zamandır kulak tıkayan Tahran yönetimi ile gerilimin neden tırmandığı anlaşıldı. Azerbaycan’dan 330, Rusya’dan 400 dolara alınan doğalgazın bin metreküpünü İran, Türkiye’ye 505 dolardan satıyor. İran’dan geçen yıl 8 milyar metreküp gaz alan Türkiye’nin ekstra ödediği fatura 800 milyon doların üzerinde.
Uluslararası enerji analizcilerinin verdiği bilgiye göre Türkiye şu anda en pahalı gazı İran’dan alıyor. İran gazının bin metreküpü için 505 dolar ödeyen Türkiye, aynı doğalgazı Rusya’dan 450 dolara, Azerbaycan’dan ise 330 dolara alıyor. Rusya’dan alınan gazda bile yüzde 10’luk indirim yaptıran ve fiyatı 400 dolar civarına çeken Türkiye, İran uzlaşmadığı için Tahkim’e gitmek zorunda kaldı.
Aradaki fiyat farkının bu kadar büyük olmasının altında ise 1996’da yapılan doğalgaz anlaşmasında belirlenen fiyat formülü yatıyor. Türkiye, o dönemde petrol fiyatları son derece düşük olduğu için fuel oil ve diğer bileşenleri baz alan bir anlaşma imzaladı. Dönemin şartlarına göre makul görünen ancak yıllar içinde Türkiye aleyhine işleyen anlaşmaya göre İran her yıl Türkiye’ye 10 milyar metreküp doğalgaz vermeyi taahhüt ediyordu. Ancak aradan geçen süre içinde formül Türkiye aleyhine işledi ve yeniden pazarlığı gerektiren bir fiyat farkı oluştu.
Rusya indirim yaptı
Türkiye bir süredir fiyatın uluslararası piyasaların oldukça üzerinde oluştuğuna dikkat çekerek, İran yönetiminden fiyat indirimi talep ediyor. Zira aradaki fiyat farkı yüzünden Türkiye, İran ’a bu yıl 800 milyon doların üzerinde fazla ödeme yaptı. İran’dan alınan gazın miktarı 2011 yılında 8 milyar metreküp civarında gerçekleşti.
Benzer bir anlaşmanın 1997 yılında Rusya ile imzalandığını hatırlatan enerji sektörü uzmanları, “Rus doğalgazının fiyatı da bir dönem oldukça yüksekti. Ancak hükümet Ruslarla yeniden masaya oturdu ve yapılan sıkı pazarlıkların ardından fiyatlarda ciddi bir indirim sağlandı. İran yönetimi ise Erdoğan hükümetinin bu konudaki tüm çağrılarını şu ana kadar kulak arkası etti. Ankara’nın indirim taleplerine sürekli olarak ‘hayır ’ yanıtını verdi. Dolayısıyla İran gazının fiyatı diğer ülkelerin oldukça üzerinde kaldı” yorumunu yaptı.
Anlaşmazlıklar olabilir
Adının açıklanmasını istemeyen bir enerji uzmanı gelişmeleri şöyle değerlendirdi:
“Ülkeler doğalgaz alım fiyatı konusunda zaman zaman anlaşmazlıklar yaşayabilir. Türkiye şu andaki mevcut fiyatın çok yüksek olduğunu ve bunun uluslararası piyasalar seviyesine indirilmesi gerek- tiğini düşünüyor. Bu konuda uzun süredir Tahran yönetimiyle de görüşmeler yürütüyor. Bu görüşmelerden bir netice alınamadığı için de Tahkim’e gidiyor.
Uluslararası piyasalarda doğalgazın metreküp fiyatı 400 dolar seviyesinde. Eğer fiyat bunun çok üzerinde gerçekleşmişse bunun revizyonunu istemek doğal.”
İRANLI BAKAN KASIMİ: Yasal sınırlama var indirim yapamayız
İran Petrol Bakanı Rüstem Kasımi, Türkiye’nin doğalgazdaki indirim talebinin Uluslararası Tahkim’de görüşüleceğini söyledi. İran basınında yer alan haberlere göre, Kasımi Türkiye’nin talebine ilişkin açıklamasında, “Doğalgazın mevcut fiyatından razı olmayan Türkiye’nin indirim talep ettiğini” bildirdi.
Türkiye’ye satılan doğal gazda indirime gidilmesinde yasal sınırlamalar olduğunu belirten Kasımi, İran’ın Uluslararası Tahkim’de elindeki delilleri ortaya koyacağını, tarafların görüş alışverişinde bulunacağını ifade etti. Rüstem Kasımi, “İran, Türkiye’ye ihraç ettiği doğalgazda yasal izin olmadan indirim yapamaz” diye konuştu.
8 milyar metreküple en büyük müşteriyiz ama indirim yapmıyor
İran 27.5 trilyon metreküp doğalgaz rezervi ile Rusya’dan sonra dünyanın bilinen en büyük ikinci rezervine sahip. Buna karşın doğalgaz üretimi son derece kısıtlı. Üretilen doğalgazın çok önemli bir bölümü de ülke içinde tüketiliyor. İran, ambargo nedeniyle ürettiği doğalgazı sadece iki ülkeye, Türkiye ve Ermenistan’a satıyor. Türkiye’ye yılda ortalama 8 milyar metreküp doğalgaz satan İranlılar, Ermenistan’a ise 2007 yılında yapılan hat üzerinden yaklaşık 1 milyar metreküp doğalgaz satışı gerçekleştiriyor.
İran-Türkiye doğalgaz hattının kapasitesi 10 milyar metreküp. Ancak İranlılar ülke içi talebin yüksek olmasını gerekçe göstererek bu rakamın altında gaz veriyor. Bu da yetmezmiş gibi çoğu zaman politik gerekçelerle gaz vermekten kaçınıyorlar.
Diplomatik gözlemciler, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ’ın Lübnan gezisi sırasında ve sonrasında doğalgaz akışının durduğuna dikkat çekerek, “Tahran yönetimi doğalgazı yeri geldiği vakit bir silah olarak kullanmaktan da çekinmiyor ” yorumunu yapıyor.
Son 42 yılın soğuğu ama gaz sıkıntısı yok
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, doğalgaz tedarikiyle ilgili olarak, “Son 42 yılın en soğuk yılını geçiriyoruz, olumsuz hava şartlarına rağmen doğalgaz tedarikinde herhangi bir sıkıntımız bulunmamakta” dedi.
Yıldız, ülkede doğalgaz sıkıntısının yaşanıp yaşanmayacağı sorusuna, “Son 42 yılın en soğuk yılını geçiriyoruz. Olumsuz hava şartlarına rağmen doğalgaz tedarikinde herhangi bir sıkıntımız bulunmamakta. Batı hattında, İran hattında zaman zaman düşüşler olacaktır. Bildiğiniz gibi son 3 gün içerisinde Avrupa’da 160’a yakın kişi soğuktan donarak öldü. Çok ciddi kış şartları var ve doğalgaz miktarlarında zaman zaman inişler görüyoruz. Ukrayna Bakanıyla konuştuk, Rusya ile konuştuk bunların tedariki sağlanıyor. Ben doğalgazla alakalı herhangi bir sıkıntı öngörmüyorum” cevabını verdi. 
Ufuk Şanlı/VATAN