TÜREV PİYASALAR REFORMU YOLDA

Geithner'ın planı ile krizin günah keçisi ilan edilen türev piyasalarda reform yolda. Bir yanda doğalgaz fiyatları tahmininde ters köşeye yatan yatırım fonu Amaranth, bir yanda 1997'de Rusya'nın moratoryumu ile tokat yiyen Long Term Capital Management (LTCM) diğer yanda ise küresel krizin fitilini ateşleyen Lehman Brothers var. ABD finans piyasaları tarihinde yaşanan en önemli sıkıntıların dönemeç noktaları olan bu üç finans devinin ortak bir özelliği var; türev piyasalara olan aşkları... 2007 yazında Lehman Brothers'ın iflasıyla beraber gündeme tekrar oturan, hatta yeterli denetim altında tutulmadığı için hedge fonlarla beraber küresel krizin günah keçisi ilan edilen türev piyasalarda reformda gaza basıldı... ABD'de ocak ayında son dönemin en popüler isimlerinden biri haline gelen Hazine Bakanı Timothy Geithner önderliğinde açıklanan "Big Bang" planının ardından ikinci adım çarşamba günü geldi. Kongre'ye sunulan yeni bir planla karmaşık ve kontrolsüz giden 684 trilyon dolar büyüklüğündeki tezgahüstü (OTC) türev piyasaları şeffaflaştırma süreci başladı. Hareketin komutanı ise yine Geithner'ın ta kendisi. Geithner'ın yeni reform planı sistemdeki 4 boşluğu hedef alıyor; sistematik riskler, fiyat şeffaflığı, piyasada kötüye kullanımı sınırlayacak yeni bir otoritenin kurulması ve tüketici ile yatırımcının korunması. Daha fazla şeffaflık vurgusu yapan Geithner'ın bu planı ile OTC türev piyasalar elektronik ortamda kayda alınacak, dolayısıyla da daha önceki kötü tecrübelerde yaşandığı gibi manipülasyon ve yolsuzluk riski azaltılacak.. 684 MİLYAR DOLARLIK PİYASA İlk hedef ise bankalar ve müşteriler arasındaki işlem emirlerinin tamamen telefon üzerinden yürütüldüğü OTC piyasasını elektronik işlem platformuna geçirmek olacak. Uzmanlara göre banka müşterilerinin sadece yüzde 10'u OTC türev piyasalarda yaptıkları işlemi elektronik sistem üzerinden gerçekleştiriyor. Geri kalan yüzde 90'lık kesim tamamen telefonla işlem yapıyor. Bank of International'ın (BIS) 2008'de yayımladığı son rapora göre küresel OTC türev piyasaların büyüklüğü 684 milyar doları buldu. 2008'in ilk yarısında faiz türevlerine dayalı ürünlerin büyüklüğü önceki yarıyıla göre yüzde 17 artarak 458.3 trilyon dolara yükseldi. Faiz swapları ise yüzde 15 artışla 356 trilyon doları buldu. Emtia ürünlerine dayalı türev piyasaların büyüklüğü ise yüzde 56'lık artışla 13 trilyon dolara kadar yükseldi. REFORM BIG BANG İLE BAŞLADI 30 Ocak'ta yine Geithner liderliğinde türev piyasalar için ilk devrim adımı atılmış ve "Big Bang reformu" olarak nitelendirilen plan açıklanmıştı. Bu planda ise CDS tahvillerinin mart ayından itibaren işleyişinde köklü değişikliklere gidilmesi kararı alınmıştı. Big Bang kapsamında ABD'de türev piyasalarda meydana gelen en büyük değişiklik bu piyasası gözetecek bir üst kurul oluşturulması kararı oldu. Bunun yanısıra CDS satın alan yatırımcıya mevcut piyasa fiyatları üzerinden bir de komisyon ödeme yükümlülüğü ve satın alınan her 10 milyon dolarlık CDS ürünü karşılığında 100 bin ila 500 bin dolar arasında bir yıllık ödeme zorunluluğu getirildi. Yani yatırımcı ne kadar riskli bir şirkete ait CDS tahvili satın alırsa o kadar fazla yıllık ödeme yapma yükümlülüğü altına girdi. TÜREV PİYASALAR DEVLERİ BİTİRDİ * Devletten 85 milyar dolar alarak iflasın eşiğinden dönen ABD'li sigorta devi AIG, CDS yatırımları nedeniyle son 3 çeyrekte 18 milyar dolar kaybetti. Önümüzdeki dönemlerde de türev yatırımlarından zarar göreceği şüphesiyle devlet duruma el koydu.. * 2008'in ocak ayında Fransız Societe General'de Jerome Kerviel isimli bir işlemci türev piyasalardaki açıkları fırsat bilerek vadeli kontrat işlemlerini istismar etmiş ve 4.9 milyar euro zarara neden olmuştu.. * 2006'nın eylül ayında yatırım fonu Amaranth türev piyasalarda doğalgaz fiyatlarının yükseleceğine oynamış, fiyatlar dibi görünce 6.4 milyar dolar zarara girerek iflas etmişti.. * 1998'de Long Term Capital Management'ın türev piyasalardaki pozisyonlarından aldığı 4.6 milyar dolarlık zarar darbesi şirketin kapanmasına neden oldu... * 1994'de türev piyasalarda yüklü yatırımı bulunan Orange County pozisyonları zamansız likite çevirdiği için 1.6 milyar dolar zararla sarsılmıştı..