Reyting kuruluşlarının zayıf noktası

İşsiz kalan milyonlardan sonra son krizin en büyük kurbanı reyting kuruluşları oldu. Finansal riskleri ölçme iddiasındaki bu kuruluşlar sapır sapır dökülen finans şirketlerine bol kepçe dağıttıkları AAA notları nedeniyle büyük prestij kaybına uğradılar. Ardından bir tokat da Avrupa’nın borç krizinden geldi. Reytingcilerin, “Çok sağlamdır, borcunu geri öder” dediği euro alanı üyesi kimi devletlerin tahvillerinin piyasa risk primlerinde (CDS) baş döndürücü artışlar meydana geldi. Reyting kuruluşları ancak mızrak çuvala sığmaz hale geldikten sonra batmaya aday bu devletlerin kredi notlarını kırmaya başladılar.
Bu kez de Türkiye’de kıyamet koptu. Yunanistan’ın, İrlanda’nın ve benzeri aşırı borçlu ülkelerin CDS’leri Türkiye’nin CDS’inin çok üzerine çıkarken, reytingcilerin düşürmelerine rağmen bu ülkelerin notları Türkiye notunun üstünde kalmaya devam etti. Yunanistan’ın notu daha yeni Türkiye’nin altına indirildi. Kamuoyu haklı olarak bu adaletsiz duruma isyan ediyor. Reytingciler de kendilerini, “Biz ülke riskini belirlerken çok sayıda faktörü dikkate alıyoruz” diyerek savunuyorlar.
Yöntem sorunları
Haklı olabilirler mi? Yanıt için reytingcilerin dikkate aldıkları faktörlere yakından bakmak gerekiyor. Bu amaçla Fitch Reytings’in not verme yöntemini inceledim. Kamuoyuna açık belge yeterli bilgi vermiyor ama yine de genel bir kanaat edinmek için yeterli. Reytingciler bence Türkiye’ye haksızlık ediyorlar, çünkü not verme yöntemlerinde sorunlar var. Geçmiş performansa fazla ağırlık verirken, iyileşme dinamiğini yeterince dikkate almıyorlar.
Devletlerin borçlarını geri ödememe riskini ölçmek için dikkate alınan faktörler dört alanda toplanıyor: Makro ekonomik performans, yapısal özellikler, kamu maliyesi ve dış denge. Yapısal özelliklerin arasında, iş yapma kolaylığı, kişi başına gelir, banka kesiminin sağlamlığı gibi anlaşılır faktörlerin yanı sıra siyasal istikrar, yönetim etkinliği, yasa hâkimiyeti, rüşvet düzeyi gibi unsurlardan oluşan siyasal risk ölçümü de var. Ayrıntılara girmiyorum ama bu alanda sübjektiflik dozunun bir hayli yüksek olduğu anlaşılıyor. Buradan Türkiye’nin notu haksız yere kırılıyor olabilir.
Kamu maliyesi çok iyi
Ama esas itirazım kamu maliyesi ile ilgili. Fitch mevcut notu hesaplarken dört faktörü, borç oranını, dövize bağlı borcun payını, faiz ödemelerinin vergi gelirlerine oranını ve devletin dış borcunun toplam dış borca oranını dikkate alıyor. Belgede verilen tablolardan bu faktörlerin 1999-2008 arasındaki performanslarının hesaba katıldığı anlaşılıyor. Notu A olan ülkelerin bu göstergelerdeki performansı, B notlu ülkelerinki ile karşılaştırıldığında Türkiye’nin A grubunda yer alması gerektiği açıkça görülüyor.
2000’li yılların başında Türkiye’nin borç oranı yüzde 70’ken, 2008’de yüzde 40’a geriledi, faiz ödemeleri kamu gelirlerinin yarısına yakınken yüzde 20’nin altına indi, döviz borcu büyük ölçüde TL cinsi borca dönüştü. Fitch’in bu muazzam iyileşmeyi yeterince dikkate almadığını düşünüyorum. Merkez Bankası’nın bağımsızlığı, maliyenin şeffaflığı, banka sisteminin yakından denetlenmesi gibi yapısal reformlardan geri dönüş söz konusu olamayacağından iyileşmenin kolaylıkla bozulacağını hiç sanmıyorum. Reytingciler ciddiye alınmak istiyorlarsa yöntemelerini gözden geçirmek zorundalar.

SEYFETTİN GÜRSEL - RADİKAL