Operasyon işe yaradı

2010 yılı sonunda bankalardaki Türk Lirası mevduatın yüzde 15'i vadesiz, yüzde 24.3'ü bir aya kadar vadeli, yüzde 55.5'i üç aya kadar vadeli hesaplarda tutuluyordu. Yani, toplam mevduatın neredeyse yüzde 95'i vadesiz ve üç aya kadar vadeli hesaplardaydı. Oysa, mevduatın böylesine kısa vadeli olduğu bir dönemde kredi vadesi mevduata göre çok çok uzundu. Bu çarpık tabloyu değiştirmek, en azından biraz düzeltmek gerekiyordu ve çare olarak zorunlu karşılık operasyonu başlatıldı.
Türk Lirası mevduata 2011 yılından önce tüm vadeler için tek oran zorunlu karşılık uygulanıyordu. İşte 7 Ocak 2011'de bu yapı değiştirildi ve hem vadeye göre farklı zorunlu karşılık uygulamasına geçildi, hem de karşılık oranları vadesiz ve kısa vadeli mevduatınki daha fazla olmak üzere artırıldı.
2010 sonu itibariyle tüm mevduata yüzde 6 oranında zorunlu karşılık uygulanıyordu. Artırılan ve vadeye göre farklı belirlenen yeni oranlar bu yılın ilk haftasında uygulanmaya başlandı.
Bu arada, 17 Aralık 2010 itibariyle bankaların vadesiz mevduata yüksek faiz vermesinin de önüne geçildi ve vadesiz mevduata en fazla yüzde 0.25 faiz verilebileceği hükme bağlandı. Bir anlamda bankalara, artık vadesiz mevduata faiz vermeyin, deniliyordu.
Karşılıklar artırılıyor 
Tüm vadelerde yüzde 6 olan zorunlu karşılık oranının 7 Ocak 2011 tarihinden geçerli olmak üzere hem bazı vadelerde artırıldını, hem vadeye göre farklı düzeylerde belirlendiğini belirttik. Yeni zorunlu karşılık oranı 7 Ocak'tan itibaren vadesiz ve bir aya kadar vadeli mevduatta yüzde 8'e, üç ve altı aya kadar vadeli mevduatta yüzde 7'ye çıkarıldı. Karşılık oranı, bir yıla kadar vadeli mevduatta yüzde 6 düzeyinde sabit tutulurken, bir yıldan uzun vadeli mevduatta yüzde 5'e indirildi.
Ancak, vadesiz ve üç aya kadar vadeli mevduatta artış yeni başlıyordu adeta. Vadesiz ve bir aya kadar vadeli mevduatın karşılık oranı aşama aşama artırılarak nisan sonunda yüzde 16'ya çıkarıldı ve ekim sonuna kadar altı ay boyunca bu düzeyde uygulandı. Üç aya kadar vadeli mevduatın karşılık oranı da bir ara yüzde 13'e çıkarıldı.
Ekim ayı sonunda piyasa koşullarının değişmesi üzerine, yüzde 16'ya kadar çıkarılmış olan zorunlu karşılık oranı yüzde 11'e çekildi, aynı şekilde üç aya kadar vadeli mevduatta yüzde 12.5 olan oran da yüzde 11'e indirildi. Merkez Bankası, altı aya kadar vadeli mevduatın yüzde 9 olan karşılık oranını ise yüzde 8'e çekti.
Bir yıla kadar ve bir yıldan uzun vadeli mevduatta yüzde 6 ve yüzde 5 olan karşılık oranları ise bu süreçte hiç değişikliğe uğramadı.
Operasyon işe yaradı
2010 yılının aralık ayında vadesiz mevduat faizine sınır getirilmesi, bu mevduat kaleminde zorunlu karşılık artışının yarattığı maliyet baskısını hafifletti, hatta tümüyle giderdi. Vadesiz mevduat, bankalar için faiz açısından neredeyse sıfır maliyetli bir kaynak haline dönüştü. Ancak tasarruf sahibi vadesiz hesaptan yine de vazgeçmedi. Bu hesapların toplam içinde 2010 sonunda yüzde 15 olan payı, 2 Aralık 2011 itibariyle yalnızca yüzde 14.7'ye geriledi.
Zorunlu karşılık operasyonu en büyük etkiyi bir aya kadar vadeli mevduatta yaptı. Bir aya kadar vadeli mevduatın toplam içinde 2010 sonunda yüzde 24.3 olan payı, 2 Aralık'ta yüzde 13.2'ye geriledi.
Üç ve altı ay vadeli ile bir yıl ve daha uzun vadeli mevduatın payında ise artış görüldü. 2010 sonu ve 2 Aralık 2011 itibariyle üç aya kadar vadeli mevduatın toplamdaki payı yüzde 55.5'ten yüzde 59.4'e, altı aya kadar vadeli mevduatın payı yüzde 4.1'den yüzde 9.1'e, bir yıl ve daha uzun vadeli mevduatın payı ise yüzde 1.1'den yüzde 3.5'e yükseldi.
Altı aya kadar vadeli mevduatla bir yıl ve daha uzun vadeli mevduatın payında bu yıl bir artış ortaya çıkmış olmakla birlikte, 2005 yılındaki paylar çok daha fazlaydı. Altı ay vadeli mevduat toplamda 2005 yılında yüzde 10.5, bir yıl ve daha uzun vadeli mevduat ise yüzde 5.3 pay alıyordu.
DTH'de de benzer eğilim var
Döviz tevdiat hesaplarına uygulanan zorunlu karşılık oranlarında daha ılımlı değişiklikler yapıldı. DTH'de de 2011'den önce tüm vadelere tek bir oran uygulanıyorken, 29 Nisan'dan itibaren vadelere göre farklı oran uygulamasına geçildi. Söz konusu tarihte, vadesiz ve bir yıla kadar vadeli hesapların karşılık oranı yüzde 11'den yüzde 12'ye çıkarıldı, bir yıldan uzun vadelilerin oranı ise değiştirilmedi ve yüzde 11'de bırakıldı.
Yıl içinde yapılan küçük değişikliklerden sonra 30 Eylül'den bu yana vadesiz ve bir yıla kadar vadelilere yüzde 11, bir yıldan uzun vadelilere yüzde 9 karşılık uygulanıyor.
DTH'de vadesizlerin 2005 sonunda yüzde 23.3 olan payı hızla azalmış ve 2008'de yüzde 15'e inmişti. 2008'den sonra başlayan artış bu yıl da sürdü ve vadesiz DTH'nin toplamdaki payı 2 Aralık itibariyle geçen yıl sonuna göre 2 puan artarak yüzde 19.8'e çıktı.
TL mevduatta olduğu gibi DTH'de de bir ay vadelinin payında belirgin bir düşüş gözlendi. Daha doğrusu, payı gerileyen tek vade bir aya kadar vadeli hesaplar oldu. Söz konusu vadedeki DTH'nin 2010 sonunda yüzde 27 olan toplamdaki payı, 2 Aralık'ta yüzde 18.3'e indi.
Söz konusu tarihler itibariyle üç aya kadar vadeli döviz hesaplarının payı yüzde 41.9'dan yüzde 46.7'ye, altı aya kadar vadelilerin payı yüzde 4.7'den yüzde 6.1'e, bir yıl ve daha uzun vadelilerin payı ise yüzde 8.6'dan yüzde 9'a yükseldi. Alaattin Aktaş-Dünya