Kaynağı belirsiz döviz çıkışında 20 yılın rekoru

Net hata ve noksan kalemi bu yılın ilk on ayında eksi (-) 15,6 milyar dolara; ekim sonu itibarıyla son bir yılda ise 20,3 milyar dolara ulaştı. Bu tablo, finansman ihtiyacının 42,5 milyar dolara çıkarak adeta ikiye katlandığına işaret ediyor.

Ödemeler dengesinde kaynağı belirsiz döviz giriş-çıkışlarını ifade eden “net hata ve noksan” kalemi bu yılın ilk on ayında eksi (-) 15,6 milyar dolara; ekim sonu itibarıyla son bir yılda ise 20,3 milyar dolara ulaştı. Bu tablo, cari açıkla birlikte değerlendirildiğinde, finansman ihtiyacının 42,5 milyar dolara çıkarak adeta ikiye katlandığına işaret ediyor.

NET HATA VE NOKSAN KALEMİNDE REKORLAŞAN ÇIKIŞ

Dünya gazetesinden Naki Bakar’ın analizine göre, ödemeler dengesinin denkleştirme kalemi niteliğindeki net hata ve noksanın “eksi” yönlü hareketi, yıl içinde rekor seviyelere tırmandı. Söz konusu kalem, hem fiilî döviz giriş-çıkışlarını hem de istatistiklerdeki eksik/yanlış ölçümü telafi ediyor olsa da, yüksek ve kalıcı seyrettiği dönemlerde pratikte fiilî sermaye hareketlerinin barometresi olarak okunuyor. Bu çerçevede çıkış yönlü artışın; yerleşiklerin yurt dışına varlık transferi, fiziki döviz çekimleri, şirketlerin açık pozisyonlarını koruma amaçlı likidite yönetimi ve kayıt dışı ticaret gibi kanallardan beslendiği değerlendiriliyor.

FİNANSMAN İHTİYACI İKİYE KATLANDI

Ocak–ekim döneminde cari işlemler dengesi 14 milyar 543 milyon dolar açık verirken, net hata ve noksan kalemindeki eksi 15 milyar 603 milyon dolarlık hareket, toplam finansman yükünü artırdı. Doğrudan yatırımlarda 3 milyar 491 milyon dolarlık net girişe karşın, portföy yatırımlarında 788 milyon dolarlık çıkış yaşandı; diğer yatırımlarda ise 14 milyar 473 milyon dolarlık net giriş kaydedildi. Finansmanın tamamlanması için 13 milyar 125 milyon dolarlık rezerv kullanımına gidildi ve finans hesabı 30 milyar 301 milyon dolara ulaştı.

EKİM AYINDA DENGE VE REZERV KULLANIMI

Merkez Bankası verilerine göre ekimde cari işlemler dengesi 457 milyon dolar fazla verirken, net hata ve noksan kalemi aylık bazda eksi 3 milyar 153 milyon dolar oldu. Bu çıkışın yol açtığı finansman ihtiyacı rezervlerden 1 milyar 610 milyon dolarlık kullanım ile karşılandı; böylece finans hesabı 2 milyar 683 milyon dolar seviyesine yükseldi.

YILLIK TABLO: 42,5 MİLYAR DOLARLIK FİNANSMAN AÇIĞI

Son bir yıllık dönemde 22 milyar 20 milyon dolarlık cari açığa ilaveten, net hata ve noksan kalemindeki 20 milyar 349 milyon dolarlık “eksi” hareket, finansman ihtiyacını 42 milyar 532 milyon dolara taşıdı. Bu süreçte net doğrudan yatırım girişi 5 milyar 188 milyon dolar, portföy yatırımlarında giriş 233 milyon dolar, diğer yatırımlarda giriş 23 milyar 833 milyon dolar olurken, rezervlerden 13 milyar 290 milyon dolar kullanıldı. İlk on ay itibarıyla cari açık ile net hata ve noksan toplamının GSYH’ye oranı yüzde -2,8 düzeyinde hesaplanıyor; bu oran Orta Vadeli Program hedefi olan yüzde -1,4’ün iki katına yakın bir gerçekleşmeye işaret ediyor.

ÇIKIŞI TETİKLEYEN FAKTÖRLER

Kurda düzeltme beklentisi ve değerli reel kur algısı, yerleşiklerin dövizi erkenden yurt dışına taşımasına neden oluyor.

Para politikasında sürekliliğe dair tereddütler, siyasal belirsizlik ve riskten kaçınma eğilimi, “güvende kalma” refleksini güçlendiriyor.

Enflasyon-faiz uyumsuzluğu ve finansal baskılanma algısı, TL varlıklara ilgiyi azaltırken döviz talebini artırıyor.

Jeopolitik gerilimler ve küresel finansal koşullardaki sıkılaşma, güvenli liman arayışını hızlandırarak kalemdeki çıkışı büyütüyor.

ÇIKIŞ KANALLARI: SİSTEM DIŞINDA BİRİKEN BASINÇ

Klasik kanal, yerleşiklerin yurt dışına sermaye aktarımı. Gerçek kişilerin yurt dışı banka ve yatırım hesaplarına gönderimler, şirketlerin grup içi offshore hesaplara transferleri ya da yurt dışında gayrimenkul ve şirket alımları bu kapsamda öne çıkıyor. Sistemden çekilen dövizlerin yurt içinde veya dışında fiziki tutulması “yastık altı” birikimi artırıyor ve istatistiklere tam yansımıyor. Büyük ölçekli firmaların döviz borçlarına karşı ihtiyati likidite tutması, ithalat ve yatırım gerekçesiyle erken döviz transferleri yapması da zamanlama farkları nedeniyle net hata ve noksana yazılabiliyor. Kayıt dışı ticaret ve fatura uyumsuzlukları (ihracat gelirinin geç getirilmesi/eksik kaydı, ithalat faturalarının şişirilmesi) kalemi bozan diğer başlıklar. Yurt dışı aracı kurumlar, dijital platformlar ve kripto varlıklar üzerinden bireysel servet çeşitlendirme davranışları da özellikle soğuk cüzdanlar aracılığıyla sisteme sınırlı yansıyarak kalemde dalgalanma yaratıyor.

TARİHSEL PERSPEKTİF: DALGALI GÜVEN, DALGALI AKIMLAR

Merkez Bankası’nın uzun dönemli verileri, net hata ve noksanın güven ve sermaye hareketlerine yüksek duyarlılığını ortaya koyuyor. 2010’da 6,8 milyar dolarlık ilk belirgin çıkışın ardından, 2011’de 12,1 milyar dolarlık rekor giriş kaydedildi. 2017’de 14,5 milyar dolarlık çıkış görülürken, 2018’de kur şokunun ardından 15,8 milyar dolarlık net girişle dengeleme etkisi öne çıktı. 2022’de kur korumalı mevduat ve zorunlu döviz satışları gibi politika düzenlemeleri ile Rusya kaynaklı fiziki girişlerin etkisi birleşince 28,8 milyar dolarla tarihsel net giriş rekoru kırıldı. 2023 sonrası dönemde ise kalemde çıkışların kalıcılaştığı, 2024’te 10,9 milyar dolar, bu yılın ilk on ayında 15,6 milyar dolar ve ekim sonu itibarıyla son bir yılda 20,3 milyar dolar seviyesine ulaştığı izleniyor. Bu görünüm, bir “panik kaçışı”ndan ziyade, kur beklentisi ve politika güvenirliği ekseninde kalıcı bir yeniden konumlanmaya işaret ediyor.

Şili'de devlet başkanlığı seçimlerini Jose Antonio Kast kazandı

Türkiye–Gürcistan geçişlerinde zorunlu sağlık sigortası geliyor

Ekim 2025’te toplanan süt yüzde 3,2 azaldı

Altın için acele etmeyin uyarısı!

Elektrikte kademe değişiyor: Yıllık tüketim limiti düşürüldü