Gölge kredi piyasasında son durum!

Bahse konu trilyonluk pazar çek ve senet piyasası. Ticaret kesiminin birbirine açtığı kredi. Bir yerde gölge kredi piyasası da diyebiliriz. Resmi kredi pazarında ise bankalar, finansman, faktoring ve finansal kiralama şirketlerinin açtığı toplam 1 trilyon 968 milyar liralık büyüklük var. Yani bizim gölge kredi piyasası resmi kredi piyasasının yaklaşık yarısı düzeyinde.

Yaklaşık 1 trilyon liralık gölge kredi pazarının 700 milyar lirayı aşkın kısmı çeklerden, 300 milyar liraya yaklaşan kısmı da senetlerden oluşuyor. Bankalara ibraz edilen çek tutarı 11 ayda 647 milyar liraya ulaştı. Aralık ayı ile birlikte bu tutarın 710- 720 milyar liraya ulaşması bekleniyor.

Senet piyasasının büyüklüğü ise protesto edilen kısımdan yola çıkarak tarafımızdan tahmini olarak yapıldı. Henüz bu yılın 10 aylık verisi açıklandı ve 9.55 milyar liralık senet protesto oldu. Bunu 12 aylık baza taşıdığımızda 11.46 milyar liraya ulaşacak. Yüzde 4’lük batak oranıyla gittiğimizde 286 milyar liralık senet pazarı büyüklüğü oluşuyor. İki ödeme aracının toplamı da 1 trilyon lira civarına çıkıyor.

İşte bahsettiğimiz daralma da ekonomiyi fonlayan iki ana ayaktan birinde yaşanıyor. 11 ay itibarıyla bankalara ibraz edilen çek tutarı geçen yılın aynı dönemindeki 608 milyar liradan bu yıl 647 milyar liraya çıktı ve yüzde 6.3 arttı. Bu da aynı dönemdeki yüzde 7’lik enflasyonun altında kalıyor.

Kaldı ki resmi kredi pazarının büyümesi gölge kredi pazarını ikiye katladı. Banka ve diğer finansal kuruluşlar tarafından kullandırılan toplam kredi tutarı geçen yıl sonunda 1 trilyon 771 milyar liradan bu yılın ekim sonunda 1 trilyon 968 milyar liraya çıktı. Artış oranı üzde 11. Bu da bize çek ve senetle kredilendirme pazarının hem enflasyon bazında hem de resmi kredi artışına göre gerçekte daraldığını gösteriyor.

Daralmanın nedeni ne? Nedenlerden biri herhalde ekonomik aktivitenin giderek yavaşlamasıdır.

Ancak resmi kredi kanalından kullandırılan kredilerin daha yüksek oranda artması, bize çek ve senet piyasasına yönelik yaşanan tahsilat sorununun daha da arttığını, ödeme vadelerinin giderek uzadığını düşündürüyor. Ödememe eğilimini veya sorununu da karşılıksız çıkma oranının yüzde 3.9’a ulaşmasından anlıyoruz.

Ama bundan da önemlisi karşılıksız çıktıktan sonra ödenen çeklerin tutarındaki azalmadır. Bu rakam 11 ayda 4.4 milyar lirada kaldı. Bunun karşılıksız işlemi yapılmış çeklere oranı yüzde 17 ile 2009’dan bu yana en düşük düzeyinde. Çek piyasasının gerçek nabzını veren bu oran ödemelerde en sıkıntılı durumla karşı karşıya kalındığını işaret ediyor.

Hemen belirtelim ki, 2013 yılı öncesinde karşılıksız işlemi yapıldıktan sonra çeklerde ödenme oranı yüzde 40’ın üzerindeydi. Son olarak da yüzde 17’ye kadar indi. 2013 yılının ödememe eğiliminde dönüm noktası olmasında karşılıksız çeke hapis cezasının kalkması etkili oldu.

Zaten çek piyasasında görülen durgunluk veya daralmanın bir nedeni de, alacağı temsil etme gücünün giderek düşmesi, ödeneceğinden şüphe duyulması nedeniyle çekle iş yapma ve alışverişi kabul etme eğiliminin giderek azalması olabilir.