Gerçek kur ne olmalı?

MAHFİ EĞİLMEZ / radikal Eskiden ithalatı kısıtlayıp ihracatı teşvik etmek çok kolaydı. Gümrük vergilerini artırarak, eğer o yetmiyorsa ek vergiler, fonlar koyarak ithalatı pahalılaştırmak ve kısıtlamak ya da çeşitli teşviklerle ihracatı ucuzlaştırıp artırmak mümkündü. Zaman içinde bunun yerini daha sofistike bir uygulama olan kur baskılaması yani yerli paranın değerini düşük tutarak ithalatı kısıtlayıp ihracatı teşvik etmek yöntemi aldı. Türkiye 1980’lerin ortasına kadar her iki politikayı bir arada uyguladı. Cari açığı büyüyünce gümrük vergilerini artırdı, ihracat teşviklerini denedi. Zamanın modası sabit kur idi. Sabit kur zaman içinde Türk Lirasının diğer paralar karşısında değerlenmesine yol açtığı, o da ithalatı artırıp ihracatı düşürdüğü için bu tür durumlarda devalüasyona başvuruldu. 1980’lerin ikinci bölümünde gümrük vergileri veya fonlarla ithalatı pahalılaştırıp kısıtlamak ya da teşvikler yoluyla ihracatı artırmak imkanı giderek azaldı. Çünkü Dünya Ticaret Örgütü bu tür uygulamaları sistem dışına itmeye başlamıştı. Bu durumda müdahaleli esnek kur imdada yetişti. Bu kez kuru baskılamak suretiyle Türk Lirasının değerini düşük tutarak ithalatı zorlaştıran, ihracatı kolaylaştıran bir politika izlenmeye başlandı. 2001 krizi sonrasında esnek kur uygulamasına geçilince bu imkan da sınırlanmış oldu. Elde kalan tek araç faiz idi. Yani faizi yüksek tutarak kuru baskılamak ve bu yolla Türk Lirasının değerlenmesini önleyerek dış ticaret politikasını oluşturmak. 2008 krizi faiz ile kur arasındaki ilişkiyi minimum düzeye indirince bu olanak da azaldı. Bir ülkenin parasının normal ölçülere göre değerli olup olmadığını ölçmenin yolu aynı malın çeşitli ülkelerdeki fiyatlarını karşılaştırmaktır. Ne var ki farklı ülkelerde aynı malı bulmak o kadar kolay değildir. Daha önce birkaç kez değindiğim gibi bu amaçla kullanılan en doğru ölçü The Economist Dergisi’nin geliştirdiği Big Mac Endeksi. Dünyanın her yerinde aynı standarda sahip bulunan Big Mac hamburgerinin fiyatı asıl vatanı olan ABD’deki fiyatıyla karşılaştırıldığında gerçek kur ortaya çıkıyor. ABD’de Big Mac’in fiyatı 3.57 dolar. Türkiye’de Big Mac 5.65 TL’ye satılıyor. Bunu hesaplamanın yapıldığı tarihteki kurla (1.55) çevirirsek 3.65 dolar ediyor. Yani Türkiye’de Big Mac, ABD’deki fiyatından 8 cent ya da yüzde 2 pahalıya satılıyor. Yani TL, dolara göre yüzde 2 değerli bulunuyor. Bugünlerde kur 1.5 dolayında olduğuna göre Big Mac’in fiyatı dolar cinsinden 3.76 ediyor. Bu da TL’sının dolara karşı yüzde 5 dolayında değerli olduğunu gösteriyor. Türk Lirası ile Doların aynı satın alma gücünü gösterebilmesi için ya Big Mac’in 5.5 TL’ye satılması ya da kurun 1.58 olması gerekiyor. Bu durumda kur 1.58’den aşağıya düştükçe Türk Lirasının da dolar karşısındaki değeri artıyor. The Economist’teki listeye göre parası en değerli ülke olan Norveç’te Big Mac 40 Kroner’e (yani 6.15 dolara) satılıyor. Buna göre Kroner dolara göre yüzde 72 değerli bulunuyor. Norveç’i yüzde 68 ile İsviçre, yüzde 40 ile İzlanda izliyor. Aynı listeye göre parası dolara karşı en değersiz ülke olan Çin’de Big Mac’in fiyatı 12.5 Yuan. Resmi kurdan çevirirsek 1.83 dolar ediyor. Buna göre Yuan dolardan yüzde 49 daha düşük değere sahip. Dünya Ticaret Örgütü’nün gücü başka ülkelere yetse de henüz Çin’e yetmediğinden Çin, parasının değerini dolara karşı düşük tutarak ihracatını kur politikasıyla teşvik etmeye ve ithalatını da kısıtlamaya devam ediyor. Öteki uzak doğu ülkeleri de Çin’in peşinden gidiyorlar: Hong Kong doları yüzde 52, Malezya Ringgit’i yüzde 47, Endonezya Rupiah’ı yüzde 43, Tayvan Doları yüzde 37 ve Tayland Baht’ı yüzde 47 oranında düşük değerli bulunuyor. Bakıyor ki Çin’e ve izleyicilerine bir şey yapılamıyor Rusya da Ruble’yi yüzde 43 oranında düşük tutarak listede yerini alıyor. Amerikalılar Big Mac’i Çin’den ithal etseler daha ucuza yerler.