Eski MASAK Başkanı'ndan ödeme kuruluşları analizi!

Finansal hizmetleri daha hızlı ve düşük maliyetle sunmalarıyla öne çıkan ödeme kuruluşları, e-ticaret ekosisteminin gelişimine önemli katkılar sunuyor. Bu kuruluşlar, finansal sisteme sağladıkları destekle dikkat çekerken, geleneksel bankacılıktan en büyük farkları mevduat kabul etme yetkilerinin bulunmaması. Para transferi, ön ödemeli kartlar ve fatura ödemeleri gibi birçok temel bankacılık işlemini gerçekleştirebilen ödeme kuruluşları, ilgili yasal düzenlemeler sayesinde müşteri hesap hareketlerini izleme yetkisine de sahip.

Ancak bazı firmaların kara para transferi ve aklama faaliyetlerine karıştığı iddiaları, sistemin güvenilirliğini sorgulatıyor. Bu durum, ödeme kuruluşlarının denetimi ve regülasyonları konusunda yeni tartışmaları beraberinde getirdi.

Ekonomim'den Hüseyin Gökçe'nin haberine göre, yasa dışı bahis ve suç kaynaklı mal varlığı değerlerini aklama suçlamalarıyla yürütülen soruşturmalar kapsamında Payfix ve Papara dahil bazı ödeme kuruluşlarına el konuldu ve TMSF bu kuruluşlara kayyum olarak atandı. İki kuruluşa 1 ay arayla el konulması, dikkatlerin son 10 yılda sayıları 10 kat artan ödeme kuruluşlarına çevrilmesine neden oldu. Merkez Bankası, düzenlemelere uymayan 55 kuruluşa 160 milyon lira idari para cezası uygularken, MASAK 2023 yılındaki işlemlere yönelik 19 kuruluşa 663 milyon lira, 2024 işlemleri için ise 4 kuruluşa 634 milyon lira idari para cezası uygulandı.

Gelir İdaresi Başkanlığında Strateji Geliştirme, Denetim ve Uyum Yönetimi ve Mükellef Hizmetleri Daire Başkanı olarak görev yapan Nazmi Karyağdı ve 2016-2020 yılları arasında MASAK Başkanlığı yapan Osman Dereli, ödeme ve elektronik para kuruluşlarının çalışma esaslarını, sistemin suiistimale açık konularını analiz etti.

Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları'nın yapmış olduğu işlemler nelerdir?

Bu kuruluşlar, çok çeşitli finansal işlemleri dijital ortamda hızlı ve güvenli şekilde sunmaktadır. Başlıca hizmetleri şunlardır: 

■ Kişiden kişiye, IBAN’a veya cep telefonuna para transferi, 

■ Otomatik ödeme talimatı ve fatura ödemeleri, 

■ E-ticaret faaliyetleri için sanal ve fiziksel POS hizmetleri, 

■ QR kod ve ödeme linki aracılığıyla tahsilat, 

■ Sanal ya da fiziksel ön ödemeli kartlar, 

■ Dijital cüzdanlar aracılığıyla para yükleme ve ödeme, 

■ Uluslararası para transferleri, 

■ Şirketler için toplu maaş ödemeleri, 

■ Oda, birlik gibi kurumlar adına kampanyalı kart hizmetleri sunulması.

Kuruluş şartları nelerdir?

Ödeme hizmetleri alanında faaliyette bulunmak isteyen ödeme kuruluşu ve elektronik para kuruluşları Merkez Bankasından izin almak kaydıyla faaliyette bulunabilir.

Elektronik para kuruluşunun; Anonim şirket şeklinde kurulması, Sermayesinde yüzde on ve üzerinde paya sahip olanların ve kontrolü elinde bulunduranların banka kurucuları için 5411 sayılı Bankacılık Kanununda aranan nitelikleri haiz olması gerekiyor.

Ödeme ve Elektronik para kapsamında yürütecekleri faaliyetlerin sürekliliğine ve elektronik para kullanıcılarına ilişkin fon ve bilgilerin güvenliğine ve gizliliğine dair gerekli tedbirleri alması, Merkez Bankasınca yapılacak denetimi engellemeyecek şeffaf ve açık bir ortaklık yapısı ve organizasyon şemasına sahip olması, şarttır.

“Fonlar TMSF kapsamında sigortalı değil” 

■ Geleneksel bankacılıktan farklılıkları nelerdir?

Ödeme kuruluşları ve elektronik para kuruluşları, yalnızca ödeme hizmeti sunmak ve/veya elektronik para ihraç etmek üzere faaliyet gösterebilirler. Mevduat toplama yetkileri bulunmamaktadır; bu yönüyle bankalardan önemli ölçüde ayrılırlar. Zira bankaların temel işlevlerinden biri, mevduat toplamak ve bu kaynakları kredi olarak ekonomiye kazandırmaktır. Bu kuruluşlar, dijital çağın ihtiyaçlarına uygun olarak hızlı, kullanıcı dostu ve düşük maliyetli ödeme çözümleri sunmakta; özellikle mobil cihazlar ve çevrim içi platformlar üzerinden erişilebilen dijital altyapılarıyla öne çıkmaktadır.

Ödeme ve elektronik para kuruluşlarının nezdinde tutulan müşteri fonları, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) kapsamında sigortalı değildir. Buna karşın bankalarda bulunan mevduatlar, belirli bir limite kadar TMSF güvencesi altındadır.

“Şüpheli işlemleri masak’a bildirme zorunluluğu” 

■ MASAK mevzuatı karşısındaki durumu nedir?

Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları, Suç Gelirleriyle Mücadele ve Terörizmin Finansmanının Önlenmesi kapsamında MASAK mevzuatı karşısında “yükümlü” statüsündedir. Bu kuruluşlar, müşterilerinden kimlik bilgilerini almak ve bu bilgilerin doğruluğunu teyit etmek suretiyle müşteri tanıma (KYC) yükümlülüğünü yerine getirmek zorundadır.

Müşterilerin gerçekleştirdiği işlemlere konu malvarlığının yasa dışı yollarla elde edilmesi, yasa dışı amaçlarla kullanılması veya terör örgütleriyle bağlantısı olduğuna dair herhangi bir bilgi ya da şüphe durumunda, bu kuruluşlar MASAK’a şüpheli işlem bildirimi yapmak zorundadır. Ayrıca, MASAK mevzuatında belirtilen kapsamda sürekli bilgi verme yükümlülükleri bulunmakta ve bu süreçlere ilişkin tüm bilgi ve belgeleri en az 8 yıl süreyle saklayarak talep halinde ibraz etmekle yükümlüdürler.

“Her işlem için ilave tedbir zorunluluğu” 

■ Hangi tedbirleri almak zorundadırlar?

Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları, “finansal yükümlü” sınıfında yer aldığından, standart yükümlülüklerin yanında kapsamlı bir uyum programı oluşturmak zorundadır.

Ayrıca, müşterilerle sürekli iş ilişkisi tesisinde (örneğin hesap açma aşamasında), risk temelli yaklaşımla sıkılaştırılmış tedbirler uygulamak zorundadırlar. Bu tedbirler arasında;

İş ilişkisinin amacı ve mahiyeti hakkında bilgi alınması,

İşleme konu malvarlığı ve fonların kaynağı hakkında bilgi edinilmesi,

Normal finansal yükümlüler için sadece yüksek riskli işlemlerde uygulanan ilave tedbirler, ödeme ve elektronik para kuruluşları için her işlem için zorunludur. Bu kapsamda aşağıdaki tedbirlerden biri veya birkaçı uygulanmalıdır:

a) Müşteri ve gerçek faydalanıcının kimlik bilgilerinin daha sık güncellenmesi ve ek bilgi alınması,

b) İş ilişkisinin mahiyeti hakkında detaylı bilgi edinilmesi,

c) Malvarlığının ve fonların kaynağına ilişkin mümkün olduğunca bilgi toplanması,

ç) İşlemin amacına ilişkin bilgi alınması,

d) İş ilişkisinin başlaması, sürdürülmesi veya işlemin gerçekleştirilmesinin üst düzey yöneticinin onayına bağlanması,

e) Kontrollerin sıklık ve sayısının artırılması, ilave kontrol gerektiren işlem türlerinin belirlenerek iş ilişkisinin sıkı gözetim altında tutulması,

f) Sürekli iş ilişkisinde ilk finansal hareketin, müşterinin tanınma esaslarının uygulandığı başka bir finansal kuruluştan yapılmasının zorunlu tutulması

“İhlalde 3.7 milyon lira para cezası” 

■ Bu kuruluşların gözetim ve denetimi kapsamında MASAK’ın görevleri nelerdir?

MASAK, FATF (Mali Eylem Görev Gücü) standartlarına uygun olarak AML/CFT (Kara Para Aklama ve Terörizmin Finansmanının Önlenmesi) mevzuatını oluşturur ve düzenli olarak günceller. Yükümlü gruplarını risk kriterlerine göre yıllık olarak denetler ve mevzuata aykırılık tespit edildiğinde idari para cezaları uygular.

MASAK mevzuatı kapsamındaki yükümlülüklerin ihlalinde, işlem tutarının %5’inden az olmamak üzere en az 453.160 TL idari para cezası uygulanır. Şüpheli işlem bildirimi yükümlülüğünün yerine getirilmemesi halinde ise ceza 755.400 TL’ye çıkar.

■ Görevli ve ilgililerinin cezai sorumluluğu nedir?

Uyum programı kapsamındaki yükümlülüklere uymayan sorumlu yönetim kurulu üyesine, yoksa üst düzey yöneticisine belirtilen ihtarlar yapılmak ve sürelere uyulmak koşuluyla yükümlüye verilen idari para cezasının dörtte biri uygulanır.

Ayrıca aklama suçuna iştirak etmeksizin, suç gelirlerinden oluşan fonların aktarılmasına aracılık eden, bu suçun konusunu oluşturan malvarlığı değerini, bu özelliğini bilerek satın alan, kabul eden, bulunduran veya kullanan kişiler, bu yönde bir mahkeme kararı olması durumunda iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

■ Ödeme ve elektronik para kuruluşlarının denetiminden hangi kurum sorumludur?

Ödeme ve elektronik para kuruluşlarının faaliyet izni verilmesi, düzenlenmesi ve denetimi 2020 yılına kadar Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) tarafından yürütülmekteydi. Ancak bu yetki, 2020 sonrası dönemde Merkez Bankası’na devredilmiştir.

“Yapay zeka aracılığıyla mücadele zorunlu” 

■ Son dönemde bazı ödeme ve elektronik para kuruluşlarına neden kayyum atanmıştır?

Günümüzde suçlar, geleneksel yöntemlerin ötesinde, özellikle sanal ortamlarda işlenmekte ve sanal dünya, suç örgütleri için daha cazip ve suça kolay olanak sağlayan bir mecra haline gelmektedir. Ödeme ve elektronik para kuruluşları da sanal ortamda faaliyet gösterdikleri için, bu tür suç örgütlerinin istismarına karşı yüksek risk taşımaktadır.

Türkiye’de yasa dışı bahis ve kumar faaliyetleri sıklıkla sanal platformlar üzerinden yürütülmekte ve bu işlemler fintech sektörünün olanakları kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Bu nedenle ödeme ve elektronik para kuruluşlarının, makine öğrenmesi ve yapay zekâ dahil olmak üzere teknolojinin imkanlarını kullanarak suç örgütleriyle mücadele etmesi zorunludur. Aksi takdirde, geleneksel yöntemlerle bu mücadeleyi sürdürmek güçleşmektedir. 

“Suistimallerin önüne geçilebilir” 

■ Uyum konusunda alınması gereken tedbirler yüksek bütçeli midir?

Son dönemde bazı elektronik para ve ödeme hizmeti sağlayıcılarının karşı karşıya kaldığı durumlar, AML/CFT tedbirlerine uyumun ne kadar kritik olduğunu açıkça göstermektedir. Kurumlar için marka değeri ve kurumsal itibar yıllar süren bir emeğin ürünüdür. Ancak, adlarının suç örgütleriyle birlikte anılması bu itibarı ciddi biçimde zedeleyebilir, hatta bazı firmalar için faaliyetlerini sürdüremeyecekleri noktaya gelebilir.

Oysa uyum alanına zamanında ve makul bütçelerle yapılacak yatırımlar, suç örgütlerinin bu sistemleri istismar etmelerinin önüne geçebilir. Bu bağlamda, uyum alanındaki yatırımların, uzun vadede en yüksek geri dönüşü sağlayacak yatırımlar arasında yer aldığı unutulmamalıdır.

■ Sanal ortamdaki bu suçlar genellikle başkalarına ait hesapların kullanılmasıyla mı oluyor?

Sektörde karşılaşılan en kritik hususlardan biri de yasa dışı bahis ve kumar faaliyetlerinde bulunan suç örgütlerinin, çoğunlukla gençlerin, işsizlerin ve düşük gelirli bireylerin banka ya da ödeme kuruluşu hesaplarını kullanmasıdır.

Bu kişiler, hesaplarını suç örgütlerine kullandırdıkları takdirde ilerleyen süreçte ciddi hukuki yaptırımlarla, hatta hapis cezasıyla karşılaşabilirler. Öte yandan, ödeme ve elektronik para kuruluşları da müşterilerine hesap açarken ve işlem sürecinde, müşterilerini etkin biçimde analiz etmeli ve gerçekleştirdikleri işlemlerin müşterilerinin mali profilleriyle uyumlu olup olmadığını sürekli kontrol etmelidir. 

■ İllegal bahis ve sanal kumar suçlarını organize eden örgütler finansal kuruluşları nasıl istismar etmektedir?

Bu suçların genel profilinde şunlar gözlemlenmektedir: Bu örgütler, yasal yollardan para toplayamadıkları için, sistemlerine para giriş-çıkışını sağlayacak banka ve ödeme hesabı açtırmak amacıyla gençler, üniversite öğrencileri, işsizler, düşük gelirli bireyler ve ev hanımları gibi paraya ihtiyacı olan gruplara yönelmektedir. Bunlara belirli paralar verilerek bu kişiler adına açtırılan hesaplar, bahis sitelerinde ilan edilmekte ve sisteme oyuncu olarak girmek isteyen kişiler bu hesaplara para yatırmaktadır. Hesapların fiilî kontrolü ise örgütlerin elinde bulunmaktadır.

Bahisten kazanç elde eden kişilere yapılacak ödemeler de yine bu hesaplar üzerinden sağlanmaktadır. Bazı durumlarda, sistemden para çekmek isteyen bir kişiye, sisteme para yatırmak isteyen bir başkasının hesap bilgileri verilerek transfer işlemi gerçekleştirilmekte ve bu şekilde süreç yönetilmektedir. Tüm bu para akışı, örgüt içerisinde “kasa” olarak adlandırılan kişiler tarafından idare edilmektedir.

Başlangıçta çok sayıda kişisel hesapta küçük tutarlarda toplanan paralar, belirli bir meblağa ulaştıktan sonra daha az sayıda farklı hesaplara aktarılmaktadır. Bu ara aşamalarda biriken fonlar, nihayetinde daha da az sayıda şahıs veya şirket hesabına yönlendirilmekte, ardından bu hesaplardan kripto varlık borsalarına transfer edilerek suçla olan bağlantının izleri silinmeye çalışılmaktadır.

Bu süreç, kara paranın aklanmasında bilinen yöntemlerden biri olan “şirinler yöntemi”nin tipik özelliklerini yansıtmaktadır. Bu yöntemde dikkat çekmemek amacıyla çok sayıda küçük tutarlı işlem gerçekleştirilir. Kara para aklamanın klasik üç aşaması olan yerleştirme, ayrıştırma ve bütünleştirme son dönemde bu suçlar kapsamında ortaya çıkartılan olaylarda net biçimde gözlemlenmektedir:

Yerleştirme aşamasında şirinler yöntemiyle küçük tutarlarda illegal bahis ve sanal kumar paraları finansal sisteme sokulmaktadır.

Ayrıştırma aşamasında, bu paralar farklı gerçek ya da tüzel kişi hesaplarına birkaç kez transfer edilmektedir. Bu süreçte, sahte alışveriş siteleri görünümünde şirket hesapları oluşturularak sözde alışveriş işlemleri yapılmakta ya da yüksek bedelli ürün alımları yoluyla para transferi sağlanmaktadır. Bu işlemler sonunda, ilk aşamada çok sayıda hesapta bulunan fonlar, daha az sayıda hesapta toplanmakta, her aşamada hesap sayısı azalırken işlem tutarları büyümektedir. Nihayetinde bu paralar kripto varlık hesaplarına aktarılmakta ve iz sürülmesi daha da zor hâle getirilmektedir.

Bütünleştirme aşamasında ise suç gelirlerinden oluşan bu fonlarla yasal satın almalar yapılarak ya da farklı yöntemlerle finansal sisteme yasal bir görüntü altında aklanmış bir şekilde dahil edilmekte, böylece “yuva”ya dönüş sağlanmaktadır.

Konuya ilişkin Anadolu Ajansı’nca yapılan haberlerde de de belirtildiği üzere, MASAK raporları bu suç profiline uygun olarak, tespit edilen olaylarda çok sayıda küçük çaplı hesabın giderek daha az sayıdaki hesapta birleştirildiğini ve nihayetinde kripto varlık piyasasına yönlendirildiğini açıkça ortaya koymaktadır.

Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları'nın faydaları

■ Finansal işlemlerin hızlı ve güvenli şekilde yapılabilmesi (Örneğin Kişiden kişiye, IBAN’a veya cep telefonuna para transferi), 

■ E-ticaretle uğraşanlara uygun şekilde sanal ve fiziksel pos hizmetinin sunulabilmesi, finansal hizmetlerden düşük maliyetlerle yararlanılması, 

■ İşletmelere sağlanan esnek iş modelleri sayesinde çok hızlı yeni ürün ve hizmet geliştirebilme becerisinin sunulması, 

■ Finansal sisteme erişimi olmayan kişilere kolay ve hızlı erişim imkanının sağlanması, 

■ Finansal sistemin etkinliğinin ve verimliliğinin arttırılması, 

■ Modern teknolojinin finansal sistemde kullanımının yaygınlaşması, 

■ Nakitsiz toplum yaratılması ve nakitsiz ödeme yöntemlerinin geliştirilmesi yoluyla kayıt dışı ekonomi ile mücadeleye katkı sağlanması, 

■ Otomatik ödeme talimatı ve fatura ödemeleri gibi nihai tüketici ve perakende satış yapan kurumlar arasında alternatif, hızlı ve yenilikçi ödeme kanallarının oluşturulması.

Risk alanları

■ Siber güvenlik 
■ Dolandırıcılık ve suistimal 
■ Kara paranın (suç gelirlerinin) aklanması 
■ Terörün finansmanı 
■ Kişisel verilerin korunması

14 Mart 

İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından yürütülen yasa dışı bahis soruşturması kapsamında, Bankpozitif, Flash TV ve Payfi x Ödeme Kuruluşu’nun sahibi Erkan Kork hakkında yasa dışı bahis örgütü liderliği iddiasıyla gözaltı kararı verildi. Daha sonra Payfi x ve bazı yan kuruluşlara TMSF kayyum olarak atandı.

28 Mayıs 

Papara’ya yönelik operasyon, İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından “yasadışı bahis”, “suç işlemek amacıyla örgüt kurma ve kurulan örgüte üye olma” ile “suçtan kaynaklanan mal varlığı değerlerini aklama” suçlamalarıyla yürütülen soruşturma kapsamında gerçekleştirildi. 

Soruşturma kapsamında Papara’nın sahibi Ahmed Faruk Karslı’nın da aralarında bulunduğu 13 şüpheli gözaltına alındı. Örgüt lideri ve üyesi olduğu iddia edilen kişilere ait; başta PPR Holding A.Ş. olmak üzere toplam 8 şirket, 1 yat, 5 tekne, 3 kiralık kasa, 74 araç, 7 daire ve 1 villaya el koyma tedbiri uygulandı. Soruşturma kapsamında el konulan şirketlere, nöbetçi sulh ceza hakimliği kararıyla Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) kayyum olarak atandı.

Papara'ya TMSF kayyum atandı: Ödemelerde geçici limitler uygulanacak

TCMB'den 2 ödeme kuruluşuna faaliyet izni

Ödeme kuruluşlarına BKM zorunluluğu geldi