Dünyanın en büyük varlık fonu riskte mi?

Dünyanın dört bir yanında egemen varlık fonları stratejik yatırımlarla risk yönetimi ve getiriyi maksimize etmeye çalışırken, Norveç’in varlık fonu farklı bir yol izliyor. Norveç Merkez Bankası’na bağlı varlık yönetim şirketi Norges Bank Investment Management (NBIM) tarafından yönetilen fon, büyük ölçüde küresel endeksleri takip ediyor ve Norveç’in petrol ve doğalgaz gelirlerinden pasif bir gelir elde etmeyi amaçlıyor.

Fon, 1990’ların başında tahvil yatırımları için kuruldu. Bugün ise 1,8 trilyon dolarlık büyüklüğüyle dünyanın en büyük egemen varlık fonu haline gelmiş durumda ve yaklaşık 5,5 milyon nüfuslu Norveç için enerji sektöründen çok daha fazla gelir üretiyor.

KISITLI YATIRIM STRATEJİSİ, BÜYÜK ETKİ

Bloomberg'de yer alan analize göre fonun en dikkat çekici yönlerinden biri, katı yatırım kuralları. Yatırımlar yalnızca Norveç dışında yapılabiliyor. Bu, doğal kaynak zenginliğinin yerel ekonomide dengesizlik yaratmasını engellemek adına alınmış bir önlem. Fonun yüzde 70’lik bölümünü oluşturan hisse senedi yatırımları, 44 ülkedeki 8 bin 700 halka açık şirketi kapsayan FTSE Global All Cap endeksini takip ediyor. Kalan kısmı ise Bloomberg Barclays tahvil endekslerine dayalı devlet ve şirket tahvillerine yönlendiriliyor.

Bu pasif yatırım yaklaşımı, fonun küresel piyasalardaki ani dalgalanmalara karşı kırılgan olmasına yol açabiliyor. Nitekim 2025’in ilk çeyreğinde, ABD Başkanı Donald Trump’ın gümrük tarifesi tehditleri nedeniyle yaşanan piyasa türbülansı, fonun son altı çeyrekteki en büyük kaybını yaşamasına neden oldu. Bu gelişme, Norveç’te fonun geleceğine yönelik yeni bir tartışmayı beraberinde getirdi.

FARKLI FONLAR, FARKLI STRATEJİLER

Norveç’in aksine, diğer bazı egemen fonlar daha esnek hareket ediyor. Abu Dabi Yatırım Otoritesi özel sermayeye ve veri odaklı yatırımlara ağırlık verirken, Mubadala sağlık ve finans sektörlerinde çeşitlendirme sağlıyor. Suudi Arabistan Kamu Yatırım Fonu ise Vision 2030 kapsamında madencilik, oyun ve teknoloji sektörlerine yatırım yapıyor. Singapur’un GIC fonu, ABD’de riskli özel piyasa yatırımlarına yönelmiş durumda.

FONUN KÖKENİ VE BÜYÜMESİ

Norveç, 1969 yılında Kuzey Denizi’nde önemli petrol ve doğalgaz rezervleri keşfetti. Kaynak zenginliğinin ekonomik istikrarsızlık yaratmasını önlemek amacıyla sektör üzerinde sıkı düzenlemeler ve yüksek vergiler uygulandı. 1990’da kurulan Petrol Fonu, 1996’da ilk transferini aldı ve 2006’da küresel emeklilik fonuna dönüştürüldü. Fonun yıllık getirisi 2023 itibarıyla yüzde 7,45 olarak gerçekleşti; bu oran, Abu Dabi’nin Mubadala Fonu’nun (yüzde 10,1) ve Çin Yatırım Şirketi’nin (yüzde 8,6) altında, ancak Singapur’un Temasek (yüzde 4,5) ve Kore Yatırım Şirketi’nden (yüzde 5,2) daha yüksek.

2004’ten bu yana Norveç Varlık Fonu, Norveç Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen ve parlamentodan onay alan etik yatırım ilkelerine bağlı hareket ediyor. Fon, yolsuzluk, insan ve işçi hakları ihlalleri ya da ciddi çevresel zararlarla ilişkilendirilen şirketlere yatırım yapmıyor. Ayrıca nükleer silah, küme bombası, tütün, kömür ve bazı fosil yakıt üreticilerini de portföyünden dışlıyor.

2024 sonu itibarıyla 67 şirket bu nedenlerle fondan çıkarıldı. Bunlar arasında Myanmar ordusuyla iş yapan Adani Ports ve Batı Şeria’daki yasadışı yerleşimlerle bağlantılı İsrailli Bezeq şirketi de yer alıyor.

Fonun ilk çeyrekte 40 milyar dolarlık (yüzde 0,6) kayıp açıklaması, yatırım stratejisinin esnetilmesi gerektiğine dair tartışmaları artırdı. Fonun yüzde 40’lık hisse yatırımı ABD’de; yüzde 9’u ise ABD tahvillerinde. Bazı Norveçli siyasetçiler, riskleri azaltmak için daha fazla Avrupa odaklı yatırım yapılmasını savunuyor.

Muhafazakâr muhalefet, fonun Avrupa silah sanayisine yatırım yapabilmesi için nükleer silah üreticilerini dışlayan kriterlerin kaldırılmasını öneriyor. Hükümet ise fonun uzun vadeli stratejisine bağlı kalacağını vurguluyor. NBIM’in özel sermaye yatırımlarına yönelme çağrısı ise yüksek ücretler ve şeffaflık endişeleri nedeniyle Maliye Bakanlığı tarafından reddedilmiş durumda.

FONUN KAMUYA KATKISI

Fonun getirilerinden yıllık olarak yalnızca yüzde 3’e kadar olan kısmı devlet bütçesine aktarılabiliyor. Bu sayede refah devleti modeli sürdürülebiliyor. Fon, ücretsiz eğitim, sağlık hizmetleri ve sosyal güvenlik sistemine önemli katkı sağlıyor. 2024’te fon, Norveç bütçesinin yaklaşık yüzde 20-25’ini finanse etti. Ayrıca Ukrayna’ya 50 milyar kron (yaklaşık 4,85 milyar dolar) destek sağlanması önerildi.

Fon, sadece Norveç’in ekonomik istikrarına değil, aynı zamanda küresel ölçekte sürdürülebilir iş uygulamalarının yaygınlaşmasına da katkı sağlıyor. 2024’te Tesla CEO’su Elon Musk’ın 56 milyar dolarlık rekor maaş paketine karşı oy kullanan fon, şirket genel kurullarında yapılan oylamaların yüzde 5’inde yönetimlerin önerilerine muhalif pozisyon aldı. Bu da fonun yalnızca bir yatırım aracı değil, aynı zamanda küresel yönetişimi etkileyen bir güç olduğunu gösteriyor.