Amerikalı aptal mı?

ABD Merkez Bankası (FED) bekleneni yaptı ve faizi eski yerinde bırakırken tahvil satın alarak piyasaya 600 milyar dolarlık likidite vermeyi kararlaştırdı. Bu likiditeyi ellerine geçirenler harcamalarını arttıracak, onların harcamaları başkalarının gelirini ve dolayısıyla harcamasını arttıracak ve böylece çoğaltan etkisiyle toplam harcamalar, yani talep yükselecek. Talep artınca üretim artacak, derken yatırımlar artacak ve ekonomi canlanacak yani Keynesyen model işleyecek. 1929’da başlayan Büyük Depresyon’dan aşağı yukarı buna benzer bir uygulamayla çıkılmıştı. O uygulamanın teorik temellerini John Maynard Keynes attığı için adına da Keynesyen model deniyor. FED’e göre enflasyon değil de deflasyon korkusunun olduğu bir ortamda bu yaklaşım doğru gibi görünüyor.

Cari denge bozuk
Birinci kritik soru şu: 1930’lar boyunca Büyük Bunalım’dan çıkışta işleyen Keynesyen model içinde yaşadığımız Büyük Resesyon’dan çıkış konusunda da işe yarayacak mı? FED’in açıklamaları böyle bir beklenti içinde oldukları izlenimini yaratıyor. Bana sorarsanız bu krizden çıkış için Keynesyen ekonominin işe yarayacağı kanısında değilim. Eğer işe yarasaydı daha önceki benzer operasyonlarla piyasaya sürülen çok daha yüksek tutarlı paralar sonuç verir, ABD ekonomisi canlanırdı. Her şeyden önce bugünkü koşullarla 1930’ların koşulları aynı değil. O dönemde sermaye hareketleri gelişmiş ekonomiler arasında sınırlı bir hareket imkânına sahipti. Yani ABD hükümetinin ya da FED’in dağıttığı paralar büyük ölçüde ABD içinde kalıyor, orada harcanıyor ve ABD ekonomisinin canlanmasına yol açıyordu. Oysa bugün sermaye, küresel sistemin tamamında neredeyse sınırsız hareket imkânına sahip bulunuyor. Bugün ABD’de dağıtılan dolarların küçük bir bölümü ABD’de harcanıyor, asıl büyük bölümü ABD dışındaki ekonomilere ve özellikle de yeni yükselen ekonomilere gidiyor. Çünkü o ekonomilerde faiz ya da borsa kazançları ABD’dekinden çok daha yüksek. Böyle olunca da iki sonuç çıkıyor: (1) ABD’de beklenen canlanma olmuyor. (2) Dağıtılan dolarların gittiği yeni yükselen ekonomilerin paraları değer kazanıyor. Ve bu ekonomilerde ithalat çekici, ihracat itici hale gelerek cari denge bozulmaya başlıyor.

FED düşünemedi mi?
İkinci kritik soru şu: FED bugünkü ortamda Keynesyen uygulamanın 1930’lardaki gibi işe yaramayacağını düşünemiyor mu? ABD yönetiminin ve FED’in bu adımları çaresizlikten attığını düşünmek bence Amerikalıları biraz hafife almak anlamına gelir. Bence FED bu adımı atarken kendi piyasasını canlandırmak için harcamaları arttırmaktan çok, doların değerini düşük tutmayı hedefliyor. FED, bu yolla bir taşla üç kuş vuracağını düşünüyor: (1) Değeri düşürülen dolar aracılığıyla ABD’nin ihracatı artacak, ithalatı düşecek ve böylece cari açık biraz daha küçülmüş olacak. (2) Bu yolla dolar değerliyken Amerikan tahvillerini satın almış olanlar ABD’nin zarar faturasına ortak edilmiş olacak. (3) Başta Çin olmak üzere parasının değerini düşük tutmayı politika olarak uygulayan ekonomilere karşı onların silahıyla yanıt verilmiş olacak. FED, bu amaçları açık olarak söylemiyor ve Keynesyen modelin arkasına saklanıyor. Ne var ki bu adımın nereye varacağını anlayan Çin ve Kore kıyameti kopararak sermaye hareketlerini kısıtlamayı düşündüklerini açıklıyorlar. ABD’nin bu adımı çaresizlikten attığını düşünmek yerine Çin ve Kore’nin bu adıma karşı niçin sermaye hareketlerine engelleme yapmayı düşündüğünü anlamaya çalışsak sanırım çok daha doğru bir iş yapmış oluruz.

MAHFİ EĞİLMEZ / RADİKAL