Adları zor, getirileri altından fazla

Evropiyum, itriyum, seryum, neodimyum... Kimya derslerindeki element tablolarını hatırlayanlar vardır belki. Ben internetten kopya çektim. Bu elementler dünyada nadir bulunan 17 elementin birkaçı. Aslında hayatımızın çok içindeler. Mesela cep telefonlarınızda, tablet bilgisayarlarınızda, fotoğraf makinelerinizin merceklerinde, televizyonlarda, elektronik aletlerin neredeyse tamamında bu madenler var. Çevreci teknolojiler (güneş paneli, hibrid oto), sağlık tarama aletleri, askeri ürünler, nükleer teknolojilerde (piller) ya da uzay mekiklerinde olmak üzere birçok kritik alanlarda bu 17 nadir metalin 'olmazsa olmaz' yeri bulunuyor.
Altın fiyatları yılbaşından bu yana yüzde 12 artarak bin 600 doları aşınca nadir metallerle ilgili yazılanlar dikkatimi çekti. Çünkü değer artışları "Altının kazandırdığı da bir şey mi" dedirtecek cinsten... Zira verilere göre 7 aylık dönemde bu değerli madenler yüzde 300-400 değer kazanmış durumda. Yıllık yüzde 1000'leri yani fiyatını 10-11 kat artıranlar var. Asıl önemlisi bu artış durmuyor ve görünüşe göre durmayacak. Ama hemen söyleyelim ki bunlar alım-satımı yapılan ürünler değil. Bu nedenle fiyatlar farklılık gösterse de metal-pages.com adlı sitenin verilerine göre, yılbaşından bu yana fiyatını 4-5'e katlayan ürünler var. Mesela nükleer santrallarda, bilgisayar hard disklerinde, lazer ünitelerinde kullanılan disprosiyumun kilo fiyatı yılbaşından bu yana 7 kat artarak 3 bin 500 dolar düzeyine kadar çıkmış. Europyum'un fiyatı ise benzer şekilde bin dolarlardan 7 bin dolara yaklaşmış. Otomobil sektöründe kullanım alanı olan seryum madeninin ise fiyatı 4.5 kat artırırken gadolinyum 4.4 kat, lantanyum 2.5 kat gibi 7 ayda inanılmaz artışlar yaşadı.
Element savaşları var
Dünya kaygılı. Zira Çin dünya nadir metal talebinin yüzde 95'ini karşılıyor. Oysa dünya rezervlerinin yüzde 37'si Çin'in elinde. Bir başka deyişle herkes şimdilik Çin'deki kaynakları kullanmayı tercih ediyor. Ancak Çin bu gücün farkına varmış olmalı ki 2000'den bu yana her yıl ihracatını yüzde 6 kısıyor ve yazılanlara göre ihracatı 2015'te tamamen yasaklayacak. Üstelik bunu politika aracı olarak kullanmaktan çekinmiyor. Mesela 2010'da Japonya ile sınır sıkıntıları yaşayınca ihracatı kesmiş ve dünya piyasaları keskin bir dalgalanma yaşamıştı.
Gelişmişler panikte
İngiliz BBC bir makalesinde "Su ve petrol yüzünden savaşlar yaşandı belki bundan sonraki savaşlar 17 nadir metaller yüzünden mi çıkacak" diye soruyor. Başta ABD olmak üzere ileri teknoloji üreten gelişmiş ülkeler çaresiz. ABD, Avustralya, Brezilya, Grönland, Güney Afrika'da aramalar hızlandırılmış. ABD ocakta yayımlanan bir raporda "Nadir madenlerde dışa olan bağımlılığının yüzde 43" olduğunu açıkladı. ABD'nin, katlanan fiyatları görünce, bağımlılığını da azaltmak için tekrar konuyu gündemine aldığı haberleri çıktı. Bir grup senatör Beyaz Saray'a çağrıda bulundu. Bu senatör ve sivil toplum kuruluşları ABD'nin, askeri malzeme üretiminde kullandığı bu ürünlerin belki bazılarını üretemeyeceğini ya da başka ülkelerde üretmek zorunda kalabileceklerini açıkladı. Gelişmiş ülkeler kullanılan nadir metallerin geri kazanımı konusunda ise çalışmalar hızlandırılmış görünüyor.
tarık yılmaz- sabah