ABD'de Başkan Andrew Jackson merkez bankasını neden kapattı

Tarih sahnesinde eşi benzeri az görülen bir olay: ABD’de merkez bankası bir başkanın kararıyla kapatıldı. 1830’ların Amerika’sında Başkan Andrew Jackson, finansal sistemin temel taşı olan merkez bankasını tarihe gömdü. Peki, süreç nasıl başladı, kimler karşı karşıya geldi ve sonuçları ne oldu?

Merkez Bankası krizi nasıl patlak verdi?

ABD, 1800’lerin başında dağınık bir finans sistemine sahipti. 1816’da “Second Bank of the United States” adıyla, para politikasını denetlemesi ve bankacılık düzenini sağlaması amacıyla bir nevi merkez bankası kuruldu. Ancak 1829’da başkan olan Andrew Jackson, bu kuruma savaş açtı. Jackson’a göre banka, yalnızca zenginlerin ve elitlerin çıkarlarını gözeten bir güç merkezine dönüşmüştü. "Amerikan demokrasisine tehdit" olarak tanımladığı bu yapı, siyasetin gündemine oturdu.

Krizde iki cephe

Jackson, koltuğa oturduktan sonra merkez bankasının yetkilerini sınırlamak için harekete geçti. Karşısında ise Kongre’de güçlü bir desteği olan Banka Başkanı Nicholas Biddle vardı. İki taraf arasında ekonomik restleşme hızla tırmandı. 1832’de Kongre, bankanın lisansını erken uzatacak bir yasa teklifiyle Jackson’ı sıkıştırmak istedi fakat Jackson, tasarıyı veto ederek karşı saldırıya geçti. Başkan, “Bu banka halkın değil, zenginlerin sırtında yükseliyor.” diyerek kamuoyunun desteğini arkasına aldı.

Dönüm noktası

Tarihi bir karar alan Jackson, 1833’te federal hükümetin parasını merkez bankasından çekti ve özel bankalara dağıttı. Merkez bankası gelir kaynağından oldu. Bu gelişmeler, hem hükümette hem finans çevrelerinde büyük tartışma yarattı, pek çok bürokrat istifa etti. Ama Jackson geri adım atmadı ve beklenen oldu; banka süresi dolunca lisansı yenilenmedi, ABD’de ulusal çapta bir merkez bankası dönemi sona erdi.

Panik ve kriz

Jackson’ın adımları siyasi popülaritesini artırdı; 1832 seçimlerinde ciddi farkla kazandı. Ancak ekonomik sonuçlar ağır oldu. 1837’de finans piyasalarında "Büyük Panik" patlak verdi. Aşırı kredi genişlemesi, emlak spekülasyonları ve altın-gümüş dengesindeki oynaklık krizi tetikledi. Jackson’ın parayı merkez bankasından çekip özel bankalara dağıtması sonucu "pet bank" adı verilen bankalar kredi musluklarını açtı, ülkede risk iştahı arttı. Üstelik Jackson 1836’da yayımladığı "Specie Circular" kararnamesiyle federal arazilerin yalnızca altın veya gümüşle alınıp satılmasına izin verdi. Kağıt para güvenini zedeleyen bu adım da finansal çalkantıyı büyüttü.

Sabotaj iddiaları

O dönem, merkez bankasını savunan Nicholas Biddle’ın kredi musluklarını kısmak gibi hamleleri olduğu, Jackson’a siyasi zarar vermek için "mini krizler" yarattığı iddia edildi. Ancak 1837’deki büyük kriz sırasında merkez bankasının etkisi zaten azalmıştı. Jackson’ın kararlarına karşı ekonomik sabotaj iddiaları gündeme gelse de, tarihçiler kesin bir komplo saptayamıyor.

Andrew Jackson, ABD tarihinde merkez bankasını kapatan tek başkan olarak tarihe geçti. Ekonomi dünyası bugün hâlâ o dönemin tartışmalarını referans alıyor. Kimi "finansal sistemin gerçek savunucusu" diyor, kimi "yıkıcı popülist" olarak görüyor. Ancak tartışmasız bir gerçek var: ABD’de merkez bankasının bir kez kapatıldığı ve bunun tarihe yön veren bir adım oluşturduğu gerçeği, siyasetin ve ekonominin gündeminde yaşamaya devam ediyor.

ABD Merkez Bankası’ndan tarihi karar

Fed tutanakları: Enflasyon beklenenden daha kalıcı olabilir