1929-2009 KARŞILAŞTIRMASI

Krizden Çıkış ve Borsalar: 1929 ve 2009 Karşılaştırması Burak Saltoğlu 13 Mayıs 2009 Krizin bu evresinde piyasaların ve ekonominin geleceğine ilişkin çok kritik bir fikir ayrılığı oluştu. Piyasa kökenli bazı analistler krizin dibi gördüğünü, toparlamanın devam edeceğini ve bundan sonra geriye dönüşün olmayacağı görüşündeler. Ancak aralarında Roubini, Rogoff, Stiglitz ve Krugman gibi tanınmış iktisatçıların olduğu bir grup ise oluşan bunun tipik bir balon (ya da tenknik deyim ile ‘ayı rallisi’) olduğu görüşünde. Hatta banka kökenli çok sayıda analist bu aşamada artık akademik kökenli iktisatçıların tahminlerine itibar etmeyin onlar yapıcı yorumlar yapmıyorlar diyor. Türkiye ekonomisi de bu süreçten doğrudan etkilenmekte ve borsa %40’lara önemli bir pozitif getiri sağlamış durumda. Bu noktada kafalar kısmen karışsa da ulaşılan bu olumlu havayı bozmanın ve global piyasalardan esen rüzgarın aksi yönde hareket etmenin faydasız olduğu görüşte. Mart Rallisi ve 1929 Büyük Buhranından Çıkış Ekonomideki daralma hızı şu an için yavaşlamış gibi görünüyor. Ama IMF’nin tahminlerine göre global büyümede normale dönüş ya da toparlanma oldukça uzun bir süre alabilir. İlerde oluşabilecek bu pozitif gelişmeleri satın almak isteyen borsalar çok hızlı bir yükseliş trendine girdi. Ancak, şu son ayda yaşadığımız süreç geçmişte de yaşanmış mıydı diye düşünerek DOW Jones endeksinin 1928‐2009 dönemi risk ve getiri profillerine baktık. Gözlemlerimiz ekte • Örneğin Dow Jones Endeksi 3 Eylül 1929’da 381.17 değerinde iken, 8 Temmuz 1932’de endeks 41.22 seviyesi ile dip yapmış. • Şu anki krizde ise aynı endeks 9 Ekim 2007’de tepe noktası olan 14184 değerine ulaşmış ancak 9 Mart 2009’da endeks sadece bu krizin değil son 12 yılın en düşük düzeyi olan 6504 değerine ulaşmıştır. • Bu doğal olarak iki krizin arasındaki etki ve şiddet farkını da göstermektedir. 1929 krizi tepe dip noktasında 8 kat değer kaybederken şu anki krizde fark 2.5 katlık bir değer kaybı göstererek görece daha ılımlı bir kriz olduğunu söylebiliriz. • Ancak son derece ilginç olan nokta ise 1929 bunalımında tepe noktası olan 381.17’lik endeks değerini piyasaların tekrar yakalaması 20 yılı aşmıştı ve 23 Kasım 1954 Dow Jones endeksi 382’lik bir değere ulaşabilmiştir! Yani 1929 bunalımında tam düzeltme çeyrek asır almıştır. Bu döneme II: Dünya savaşı belirsizliklerini ve krizin derinliğini eklemeliyiz. Yine de şu an garip olan nokta eğer DOW’daki şu son dönemdeki momentum ve olumlu hava devam ederse (yani i günlük borsa getirisi ve riskliliği bu seviyelerde kalırsa) endeks 2007’nin en tepe seviyesine en geç altı ay ulaşabilir gibi görünüyor. Her nekadar iki krizin etki ve özellikleri farklı olsa da bu denli hızlı bir düzeltmenin ekonomik ve tarihsel olarak rasyonel olmasına inanmak güçtür. Bu çıkışın sağlıklı olabilmesi için en az birkaç yerde düzetlme gelmesi yönündedir. Dow Jones 1929 ve 2009, Toparlanma Getiri ve Risk Ekteki tablodan da 1928‐1934 arası Dow Jones günlük getiri ve risk profilleri hesaplanmıştır. Görülen noktalardan biri büyük buhranda borsadaki en büyük riskliliğin 1930,31 ve 1932’de yaşandığı ve 1933 ve 34’ün daha çok toparlanma dönemi olarak kabul edileceği yönünde. • Bu dönemde oluşan risk son dönemdeki kredi krizine oranla daha yüksek. Günlük ortalama kayıp oranları da büyük buhranda çok daha olumsuz. • Bizce en önemli nokta ise Mart ayında başlayan olumlu havanın tüm bu süreçte nereye oturduğudur. Görülen ilk bulgu, son dönemde yaşanan günlük getiri ortalamasının tüm bu dönemlerde elde edilen en yüksek getirilerden 3 kata yakın fazla olmasıdır. Bu getirinin oldukça ortalama bir risklilik düzeyi ile alınıyor olması da yine dikkat çekmektedir. • Bir başka deyişle, 2009 Martında başlayan son ralli büyük buhrandan çıkışta karşılaşıldığı dönemden çok daha yüksek getiri sağlamakta ve bu yüksek getirinin ise son derece düşük bir risklilik düzeyi ile elde edildiğidir. Örneğin, portföy yönetiminde sharp oranı denen orana bakarsak Mart 2009 rallisi 1933 ve 1934 yıllarında borsada yaşanan önemli toparlama döneminin üç dört katı gibi görünmektedir. Dolayısı ile bu tür bir rallinin aynı getiri ve risklilikle çok uzun süre devam etmesi en azından tarihsel veriler çerçevesinde son derece zor görünmektedir. Ya da bir ilk yaşayabiliriz! Yatırımcı ne yapmalı? Risk seven günlük yatırımcı kısa vadeli olumlu trendi kullanabilir. Ama daha uzun vadeli yatırım yapacaklar için fırsatlar var ama iyi analiz edilmeli. • Krizde bayağı bir aşamayı geride bıraktırk ve belli belirsiz olumlu sinyaller geliyor. • Haberler çok olumsuzken birden daha az olumsuz gelmeye başladı. Bu olumluluğun devamı gelebilir ama birkaç olumsuz haber psikolojiyi bozabilir. Bugünkü Çin’de görülen ihracat yavaşlaması ve daralma verileri gibi. • AB bankacılığı kendi stres testinden henüz geçmiş değil. • Önlemler yeni mali destek programları gerektirebilir ve bunlar ABD Doları, faiz ve benzeri piyasalarda sorun yaratabilir. • Çıkışın zamanının bu denli belirsiz olduğu bir noktada piyaslardan iki hareket beklenmeli. Ya yatay az getirili ve volatilitesi normal bir düzey (VIX’in 30’lari gibi). • Ya da daha oynak (VIX 30’ların üstünde ama patlamayacak bir şekilde) ama hep yukarı yönlü olmayan alıcıılı ve satıcılı bir hareket. Şu anki durum biraz anomali gibi. Ya da çıkış düşündüğümüzden yakın ama bu çok doğru olmayabilir. • Daha uzun vadeli yatırımcılar için eğer satış gelirse ve bu son dönemdeki düşüşlerden daha yüksek ve uzun süreli olursa buralar kademeli alım noktaları olabilir görüşündeyim. Tablo 1929 Krizi ve 2007 Kredi Krizi Dow Jones Getiri ve Riskleri (Günlük veriler) yıl Getiri ortalaması Volatilite (yıllığa çevrilmiştir). 1928 0.37609502 22.56841 1929 ‐0.04472059 39.06048 1930 ‐0.14834151 29.11887 1931 ‐0.3104433 45.46098 1932 ‐0.01435065 52.64798 1933 0.250612759 43.26913 1934 0.030984432 22.0365 2007:8‐2009:5 ‐0.03088926 45.91819 2009 mart‐nisan 0.768944861 34.06375 Tüm dönem 1928‐2009 0.024959178 18.38939 Not: Yazının tüm metni bu Haftaki Businessweek’te yayınlanmıştır.