2000’lerin başlarından itibaren Enron ve WorldCom skandalları ve küresel mali kriz esnasında mali kurumların özsermayelerini kaybetmeleri ile gözlemlenen bir finansal ‘miyopluk’ ve kâr ‘makyajlaması’ yaşanıyor. San Diego Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden Lynne Dallas, yazdığı ‘Kısa-Vadecilik, Mali Kriz ve Kurumsal Yönetişim’ isimli kapsamlı makale ile söz konusu finansal miyopluğu ve şirketlerin kısa vadeye odaklanmasına yol açan dinamikleri gözler önüne seriyor.
Piyasa miyopluğundan şirket miyopluğuna
Şirketlerin kısa vadeli kârlılığa oynamasına yol açan ana unsur, sermaye piyasalarının ‘miyopluğu’ olarak görülüyor. Portföy yöneticileri ve diğer sermaye piyasası aktörleri, hisse senedi yatırımlarında, şirketlerin cari kâr hedeflerini tutturup tutturmamasına en yüksek önemi veriyorlar. Teorik olarak, bir şirketin hisse değeri, geleceğe dönük kazanabileceği tüm nakit akımlarının bugünkü değerinden oluşuyor. Bu durumda, bir şirketin kısa vadede elde edeceği bir senelik kâr rakamının şirket değeri üzerinde tek önemli kriter olmaması gerekiyor. Ancak sermaye piyasası aktörlerinin en yakın üç aylık dönem kâr rakamına odaklanmaları nedeniyle hisse senedi fiyatları büyük ölçüde cari kâr miktarını yansıtıyorlar. Gelişmiş sermaye piyasalarında hisse senedi fiyatının şirketin en önemli performans ölçütü olmasından hareketle, şirketler cari kârlılığa odaklanarak çoğu zaman uzun vadeli bir yönetim ufkuyla varılabilecek değer potansiyeline ulaşamıyorlar. Bunu bir ‘maraton koşusunda’ hakemlerin atletleri ilk yüz metre performansına göre değerlendirmeleri olarak görebiliriz. Bu durumda atletler enerjilerini ilk yüz metrede harcayarak maraton yarışının sonunu çoklukla getiremiyorlar.
‘Kâr makyajlama’nın türleri
Şirketlerin cari yıl sonuçlarına odaklanan ‘kâr yönetimi’ iki şekil alabiliyor. Birinci şekilde, muhasebe ilkelerinin ustalıkla kâr rakamını ‘pompalayacak’ şekilde kullanılması bulunuyor. Gelir tablosunda gider yazılıp kârı düşürecek unsurlar, birer varlık kalemi -örneğin ‘zamanı gelmemiş’ yani ‘tahakkuk etmemiş’ maliyet- olarak gösterilmeleri durumunda, gelir tablosunun dışında tutulmuş oluyorlar. Şüpheli olan alacakların tahsil kabiliyetlerinin olduğu varsayılarak bilançoda tutulmaları da buna örnek olabilir. İlişkili taraflar arasında yapılan ‘danışıklı’ varlık alım satımları da şirketlerin mali tablolarında ‘kâr’ makyajlamasında kullanılabiliyor. Kâr yönetiminin ikinci şeklinde şirketin faaliyetleri kısa vadeli kâra odaklanarak yapılandırılıyor. Şirketlerin kısa vadede kârı arttırabilecek ama uzun vadede mali açıdan faydası olmayan varlıklara yatırım yapmaları veya uzun vadede büyük güç kaybına yol açacak şekilde bazı gider kalemlerini kısmaları -örneğin Ar-Ge harcamaları- buna örnek olarak gösterilebilir. Özellikle mali kriz öncesinde finansal kurumlarda izlenen bir strateji, bu kurumların aşırı yüksek borçlanma ile elde ettikleri fonları kısa vadede getiri potansiyeli yüksek ama aynı oranda büyük riske sahip karmaşık türev menkul kıymetlere yatırım yapmalarıydı. Piyasalardaki olumlu hava devam ettiği müddetçe çok yüksek kârlar elde edilirken, işlerin beklentilerin tersine gitmesi durumunda kurumlar tüm özsermayelerini kaybedecek kadar zarar yazmak zorunda kaldılar.
Finansal miyopluğu aşmak! Dallas’ın, çalışmasında, finansal miyopluğu aşmak için regülasyon önerileri getirmesinin ötesinde, değindiği en önemli nokta, yatırımcıların şirketlerin uzun vadeli değer yaratma potansiyelini ön plana almalarını sağlayacak şekilde kamuyu aydınlatma yükümlülüklerinin gözden geçirilmesi oluyor. Alınan bir mali kararın sadece o seneki kâra olan etkisinin değil uzun vadede değere katkısı veya zararının açıklanması buna örnek oluşturabilir. Sermaye piyasası oyuncularının, şirketleri uzun bir maraton koşusunun atletleri olarak görmeleri ve buna göre yatırım yapmaları gerekiyor.
Yazdır