Mısır, kahve, buğday gibi ürünlerde de dikkat çekici artışlar yaşanırken, tarımsal emtia ürünlerinde son haftalarda kısmi düzeltme hareketleri yaşanıyor. Yine de 2011’e dönük tahminler fiyatların yükselme periyodu izleyeceğini gösteriyor.
Murat Öğütçen/Ekonomist
Değerli madenler gibi tarımsal emtia fiyatları arz talep arasındaki dengesizlikler nedeniyle yüksek seyrini sürdürüyor. Kötü hava koşullarına bağlı olarak arz tarafında yaşanan sorunların yanı sıra üretim ya da stok tarafında sorun yaşanmasa bile talep kanalından gelen baskılar da fiyatları yukarı taşıyabiliyor.
Tarımsal emtialarda bu yılın başından bu yana en hızlı fiyat artışının pamukta gerçekleştiği görülüyor. Pamuk fiyatı yılbaşından bu yana yüzde 59, kahve yüzde 51, mısır ve şeker ise fiyatlar yüzde 18’lik artış gösterdi. Pamuk fiyatının yılbaşından bu yana bir ara yüzde 107 artış gösterdiğini, son dönemde diğer ürünler ile birlikte pamukta da bir düzeltme hareketi yaşandığını anımsatalım
Uzmanlar ‘bu daha bir şey değil’ dercesine tarımsal emtialardaki artışın ortasında olduğumuzu ifade ederken, şu aşamada görülen kısmi gerilemeleri ise bir düzeltme hareketi olarak tanımlıyor. BM Gıda ve Tarım Teşkilatı ise hazırlamış olduğu gıda fiyatlarında artışın gelecek yıl da süreceği uyarısını yapıyor.
Peki, fiyat artışlarının sebepleri tam olarak neleri içeriyor? İlk etapta bu sorunun cevabını bulmaya çalıştık. Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi arz talep arasındaki dengesizlikler tarımsal emtia ve gıda fiyatlarındaki artışın temel sebebini oluşturuyor. Konuyu detaylandıralım: Çin ekonomisinin hızlı büyümesinin ülkede tüketim kalıplarında da bazı değişimlere sebep olduğu biliniyor.
Örneğin ülkede daha fazla et tüketimi gerçekleşiyor. Sadece Çin değil gelişmekte olan ülkelerin performansları açısından da bakıldığında ekonomilerin hızlı büyüdüğünü ve bazı ürünlere yönelik olarak talebin arttığını görülüyor.
Bir zincirin halkaları
OECD’nin çalışmasına göre, 2015 yılına kadar dünyadaki kırmızı et tüketiminin yüzde 31 artacağını öngörüyor. 1 kilo et için 10 kg hububat üretimi gerekiyor. Dolayısı ile gelişmeler hububat talebinin de artması anlamına geliyor. Ayrıca tarımsal ürünler ile enerjiye olan talebin artması arasında da bir ilişki var.
Alternatif enerji kaynakları arasında gösterilen etanol üretiminde kullanılan mısır bu konuya örnek olarak gösteriliyor. Petrol fiyatlarının artması halinde etanole olan talebin yükselmesi mısır fiyatları üzerinde talep baskısı yaratabileceği söylenebilir. Mısır fiyatı bu yıl yüzde 18 artış gösterirken, fiyatlar 1 buşel (36.5 kg) mısırda bir ara 5.7 dolara kadar yükseldi.
Tarımsal emtialarda spekülatif hareketlerin etkili olduğunu düşünen analistler de var. Hong Kong Merkezli Danışmanlık Şirketi Teletrade Türkiye Danışması Deniz Lenger tarımsal emtialara ilişkin yaptığı açıklamada, “Piyasada spekülatif hareketlerde etkili oluyor. Şu aşamada tarımsal emtialarda düzeltme hareketi gözlemliyoruz. Fakat gelecek yıl mart ayıyla birlikte iklim koşulları öne sürülerek fiyatlarda tekrar yukarı yönlü bir hareket gözlemleyeceğimizi düşünüyorum” diyor.
Pamuk hızlı yükseldi
En hızlı artış yaşanan tarımsal emtia olan pamukta bu ürünün ana üreticileri olan Çin ve Pakistan’da yaşanan kötü hava koşulları ve sel felaketinin de fiyatların bir ara yüzde 100’ün üzerinde değerlenmesinde etkin rol oynadığı kaydediliyor.
Asya kıtasının da tekstil kaynaklı pamuk talebi, arz kaynaklı sorunlarla birleşince pamuk fiyatlarında sert yükselişlere neden oldu. Pamuk son bir iki hafta içinde ise düzeltme hareketine girerek değer kayıpları yaşamasına karşın pamuğun bir libresi (453.5 gram) 1.51 dolara kadar çıkarak son 140 yılın en yüksek düzeyini görmüştü.
Pamuk fiyatlarına ilişkin değerlendirmelerde bulunan İstanbul Tekstil Hammaddeleri Başkanı İsmail Gülle, pamuk fiyatlarında artışın küresel ölçekte stok miktarının neredeyse sıfıra yaklaşmasının da etkili olduğunu ifade ediyor. Piyasadaki genel bakış açısı şu aşamada tarımsal emtialarda gelecek yılda tekrar artmaya başlayacağı düşünülüyor.
Gıda fiyatlarına dikkat
BM Gıda ve Tarım Teşkilâtı (FAO), "Gıda Görünümü" raporunda, buğday ve diğer gıda ürünlerinin fiyatlarının geçen yıl "korkutucu" şekilde yükseldiğine, gelecek yıl temel gıda ürünlerinin üretimi önemli oranda yükselmezse fiyatlardaki yükselişin muhtemelen daha fazla olacağına dikkati çekiliyor.
Uluslararası gıda ithalatının faturasının 2010 yılında 1 trilyon doları aşabileceği işaret edilen raporda, "Dünyada birçok emtia fiyatı üzerindeki baskı azalmadığı için uluslararası toplum 2011 yılında daha fazla arz şokuna karşı ihtiyatlı ve hazırlıklı olmaya devam etmeli" denildi. Daha fazla fiyat artışı olmaması için özellikle buğday, mısır ve soya fasulyesi olmak üzere tarımsal emtialarda üretimin artması gerektiğini vurgulayan FAO raporunda, fiyatların normal seviyelere ulaşması için gelecek yılki mahsulün miktarının önemi üzerinde duruldu. Öte yandan stok miktarının 2008’de yaşanan gıda krizi dönemine göre daha yukarıda olmasının gıda fiyatlarında iki yıl öncesine benzer bir sürecin yaşanma ihtimalinin düşük olduğu ifade ediliyor.
Rusya’nın etkisi görüldü
Tarımsal emtialar arasında buğday en çok dikkat çeken ürünler arasında yer alıyor. Buğday fiyatında 2010’da bir ara yüzde 25’lik yükseliş yaşanırken, bunda kötü hava koşullarına bağlı olarak yaşanan üretim kayıpları ve Rusya Federasyonu’nun yazın ihracata yasak koyması etkili oldu.
Her neden de arz talep arasındaki dengeyi talep lehine çevirince de fiyat artışları yaşandı. Buğday fiyatında Rusya’nın kararına bağlı olarak yazın sert yükselişler göründü. Eylül ayından itibaren ise fiyat hareketlerinde denge sağlandı. Bu gelişmeler yaşanırken, buğdayın 1 buşeli 7.10???? kadar arttı. Dünya Tarım Örgütü’nün çalışmasına göre, hava koşullarına paralel mahsul kayıplarının yaşanabileceği ve gelecek yıl da buğday fiyatının yüksek kalmaya devam edeceği tahmini yapılıyor.
Şeker, 30 yılın zirvesine çıktı
Şeker ise yılı hızlı fiyat artışları ile geçiren tarımsal emtialar arasında yer alıyor. Şekerin fiyatı içinde bulunduğumuz yıl son 30 yılın en yüksek seviyesine kadar çıktı. Fiyatların yükselişine paralel olarak şeker üretiminde de artış gerçekleşti. FAO’nun raporuna göre dünya şeker üretimin 2010-2011 sezonunda 168.8 milyona tona çıkması bekleniyor. Bu rakam 2009-2010 sezonu ile kıyaslandığında yüzde 7.7 daha yüksek bir seviyeye işaret ediyor. Önümüzdeki aylarda uluslararası şeker fiyatlarının güçlü talebe bağlı olarak yüksek kalmaya devam edeceği düşünülüyor.
İstanbul Tekstil Hammaddeleri Birliği Başkanı İsmail Gülle,
Pamuk neden daha çok yükseliyor?
Tarımsal emtialar içinde fiyatı bu yıl yüzde 60’a yakın artan tek ürün pamuk. İstanbul Tekstil Hammaddeleri Başkanı İsmail Gülle bunun nedenleri konusunda şu değerlendirmeyi yapıyor:
“Dünya pamuk üretimi yaklaşık 24 milyon ton. Yıllar itibarı ile üretim 20 milyon tonun altına düşmedi. Son yıllarda tüketimin az olması sebebi ile ve Hindistan’da kuraklın nedeni üretim düşüşü olunca stoklarda bir azalma oldu. Hatta 2009 yılında stok neredeyse sıfıra yaklaştı. Dünya ekonomisindeki toparlanma ile artan taleple birleşince fiyatlar yükseldi. Mal bulunamadı. Talebe bağlı olarak bütün emtialarda artış olurken pamuk fiyatları ciddi anlamda yükseldi. Çin’in iç piyasası hızlı büyüdü aynı zamanda pamuk üzerinde spekülatif bir takım oynamalar oldu. Bizdeki 10 günlük bayram sürecinde fiyatlarda geri dönüş oldu. Bir düzeltme hareketi olarak değerlendirilebilir. Daha fazla düşüşün olacağını düşünmüyorum. Çünkü pamuk fabrikaların depolarına yüksek fiyattan girdi. Yılsonuna geliyoruz. İşlerde biraz düşme olur. Christmas dönemine gireceğiz. Şubat ve mart ayında yukarı yönlü hareketler görülebilir.”
Yazdır