İMKB süper liginde bankalar açık ara lider İMKB’nin piyasa değerini son 15 yıla bakarak incelediğimizde (1995-2009) süper ligde yani ilk 10’da yer alan şirketler, piyasanın yaklaşık yüzde 50’sini oluşturuyor. Süper ligde son yıllarda bankaların gücü daha da artarken, en büyük rakiplerin ise Telekom sektöründen olduğu görülüyor. Sanayi şirketleri ise geri plana düşüyor. Önümüzdeki dönemde ise enerji ve hızlı büyüyen TAV, Petkim gibi şirketlerin süper ligi zorlaması bekleniyor. Talip Yılmaz / Ekonomist Türkiye sermaye piyasalarının kurumsallaşma süreci, Batı ile karşılaştırıldığından oldukça yeni sayılır. Batıda 100 yıldan bile geriye giden bu sürecin, Türkiye’de gerçek anlamı ile İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nın (İMKB) faaliyete geçtiği 1986 yılından itibaren başladığı söylenebilir. Bunun öncesi ise yasal sınırları çok da belli olmayan, yatırımcıyı korumaktan uzak ve bit tür ‘sokak borsası’ da denebilecek alışverişlerle el değiştiren şirket hisseleri vardı. Fakat merhum Turgut Özal’ın ANAP ile birlikte iktidara geldiği ve liberal ekonomi rüzgarını estirmeye başladığı yılların belki de ilk meyvesi olan İMKB bu alandaki boşluğu kısa sürede doldurmayı başardı. İstanbul Tahtakale’de kontrolsüz ve sınırları bilinmeyen, kendi kendine işleyen bir piyasa olan hisse senedi piyasası için Özal’ın Muharrem Karslı’yı başbakanlığa çağırarak yetkilendirmesiyle yeni bir dönem açılmış oldu. Karslı’nın çalışmaları ve dönemin ekonomiden sorumlu Devlet Bakanı Kaya Erdem’in yönlendirmeleri sonucunda, İMKB 1986 yılı başında İstanbul Çağaloğlu’ndaki Ziraat Bankası’nın boşaltılan katında faaliyetine başladı. İMKB, faaliyete başladığı 1986 yılından bugüne kadar, 1990’da Körfez krizini, 5 Nisan 1994 kararlarını, 1997’de Uzakdoğu krizini, 2001 krizini ve son olarak 2008’in son çeyreğinde global ekonomik krizi yaşadı. Ancak tüm bu krizlerden yüzünün akıyla çıkmayı da başardı. Hedef bin şirket Bundan 24 yıl önce yola sadece 16 şirketle çıkmış olan İMKB, kurulduğu ilk yılı ise 80 şirketle tamamladı. 1990 yılına kadar 100 şirket barajını aşamayan borsa, yaşanan tüm sıkıntılara, eksikliklere rağmen büyümesini sürdürdü. 2001 krizine kadar kademeli olarak 300 şirket barajını aştı. Ancak 2001 krizi, borsayı derinden sarstı. Bu dönemde batan bankalar, reel sektör şirketleri, aracı kurumlar oldu. Özellikle finans sektörünün aldığı yara, piyasayı çok olumsuz etkiledi. Batan şirketlerle ve endeksteki sert düşüşle birlikte yatırımcı sayısı hızla düştü. Ortalama yıllık 10-15 olan halka arz sayısı ise 1-2’lerde kaldı. Sonuçta bugün İMKB, yoluna 317 şirketle devam ediyor. Ancak 2009 yılında başlatılan ‘Halka Arz Seferberliği’ ile bu sayının 2023 yılında en az bin şirkete çıkarılması hedefleniyor. İMKB’de bankaların gücü İMKB’nin ilk yılda ulaştığı toplam piyasa değeri 938 milyon dolarken, bugün gelinen noktada 204.8 milyar dolarlık büyüklük söz konusu. TL bazında ise 2009 sonu itibariyle İMKB’deki 315 şirketin toplam piyasa değeri 350.8 milyar TL. İMKB’nin piyasa değerini, son 15 yıla bakarak incelediğimizde (1995-2009) yıldan yıla farklı şirketler listeye girmekle birlikte süper ligde yani ilk 10’da yer şirketler, genellikle piyasanın yaklaşık yüzde 50’sini oluşturuyor. Yine bu 15 yıla bakıldığında özellikle son yıllarda başını İş Bankası C, Akbank ve Garanti Bankası’nın çektiği bankaların, İMKB süper ligde ciddi bir paya sahip oldukları görülüyor. İş Bankası, son 15 yıl içinde beş yıl en değerli şirketi olurken, Akbank 4 kez en değerli şirket olmayı başardı. Garanti Bankası’nın yıl sonu itibariyle henüz liderliği yok. Ancak bu yıl olduğu gibi dönem dönem birinci sıraya yükselebiliyor. Yapı Kredi yükselişte Şu anda Koç-Unicerit ortaklığının kontrolünde olan YKB ise bir dönem TMSF ile yaşadığı sorunları piyasa değerine de yansıtmıştı. Bu nedenle 2002 ve 2005 yıllarında ilk 10 içinde yer alamayan banka Koç-Unicredit ortaklığı yönetimine geçtikten sonra yeniden hızlı bir yükselişe geçerek en büyük 10 şirket arasına girmeyi başardı. Bundan sonraki süreçte bankaların ağırlığı artmasa da düşüşün de olmayacağını söyleyen Gedik Yatırım Araştırma Müdürü Onur Mutlu, son yıllarda krizin etkisiyle kredilerde yavaşlama olmakla birlikte ekonomideki toparlanmayı en hızlı göreceğimiz sektörün yine bankalar olacağını ifade ediyor. Telekom’a dikkat Bankaların hem kredi hem de kaynak tarafında önemli büyüme sağlayacaklarını söyleyen Mutlu, “Türk bankaları sermaye yeterliliği ve likidite gibi sektörün anahtar oranları açısından birçok ülkeyi geride bırakırken sektörün milli gelire oranı, birçok gelişmekte olan ülke ortalamasının bile altında” diyor. 2000 yılında Turkcell’in halka arzı 2008 yılında Türk Telekom’un halka arzı ile birlikte telekom sektörü de süper ligde adından söz ettirmeye başladı. Hatta Turkcell, halka arz olduğundan bu yana dört defa, yılı en yüksek değerli İMKB şirketi olarak tamamladı. Türk Telekom ise son iki yıldır ilk beş içinde yer alıyor. Yine son yıllarda inşaat taahhüt şirketlerinin de İMKB’nin zirvesinde boy gösterdiğini görüyoruz. Hatta 2007 yılı içinde Enka, borsanın zirvesine kadar ulaşmayı başarmıştı. Lokomotif kan kaybetti Burada Türkiye’nin ağır sanayinin simgesi olarak nitelenen şirketlere de göz atmak gerekiyor. İMKB’nin ilk yıllarında 1995 öncesinde ‘borsanın lokomotifi’ tabiri, şu anda Oyak Grubu çatısı altında faaliyet gösteren o zamanın kamu şirketi Erdemir için kullanılırdı. Ancak Erdemir, son 15 yılda sadece iki defa (1995 ve 1996 yıllarında) süper ligde boy gösterebildi. Yine son 15 yılda sadece iki sanayi şirketi süper ligde liderliği kapabildi. Bunlar 1995 yılında Petkim ve 1998 yılında Tüpraş idi. İMKB'nin ilk dönmelerinde piyasa değeri bazında ağırlığın sanayi şirketleri tarafında oluştuğunu söyleyen Meksa Yatırım Araştırma Müdürü Özgür Yurtdaşseven, ancak özellikle 2000'li yıllar ile birlikte bankacılık kesiminin ön plana çıktığını belirtiyor. “Bunun nedeni ise söz konusu dönemde yaşanan finansal kriz ve kriz sonrası bankacılık kesimini güçlendirmeyi amaçlayan program” diyen Yurtdaşseven, belirlenen yeni çerçeve ile birlikte bankaların mali yapılarının güçlenerek karlılıklarını desteklediğini bunun da hisselere olan talebi artırdığını belirtiyor. Krizlerde bankalar Bankalarla ilgili dikkat edilmesi gereken bir diğer konu da 2000’in son çeyreğinde başlayan finansal kriz neticesinde banka değerlemelerinde yaşanan ciddi erimeler. Bu dönemde halka açık olan Demirbank gibi bankalar batarken, karlarda ciddi erimelerin olduğu ya da zarar yazıldığı gözlendi. İşte bu süreçte bankaların İMKB süper ligdeki güçlerinde zayıflamalar yaşandı. Daha sonraki yıllarda bankalar, yeniden süper ligde güçlerini hissettirmeye başladı. 2008’in sonunda başlayan global krizde büyük ekonomiler, bankacılık sektörünün ayakta durması için müdahalelerde bulunurken, Türkiye’de 2000-2001 krizi sonrası düzenlemelerle böyle bir şeye ihtiyacın olmadığı görüldü. Hatta düşen faizlerle birlikte bankacılık sektörü son dönemde ciddi karlar yazdı. 2009 yıl sonu karlarının da tarihin en yüksek seviyelerini yakalaması bekleniyor. Kriz yıllarında özellikle 2000-2001 döneminde ise sanayi şirketlerinin ve dev holdinglerin zirveyi zorladığını söyleyebiliriz. Listeyi zorlayan adaylar Son dönemde yüksek piyasa değerine sahip az sayıda halka arzın gerçekleşmesinin ise yüksek piyasa değerli şirketler listesinde kayda değer değişiklikler yaşanmamasına neden olduğunu belirten Özgür Yurtdaşseven, “Yakın vadede olası büyük halka arzlar ve güçlü büyüme potansiyeline sahip şirketlerin listede değişiklik yaratması olası. Buna karşın piyasa değeri bazında ilk 10'da yer alan şirketler listesi içerisinde mevcut durumda yüzde 50 ağırlığa sahip bankaların payı, en iyimser tahminle yüzde 40'a düşebilir” diyor. Yurtdaşseven, bu ihtimalin bile güçlü finansal yapıları bazında gelişmekte olan ülke bankalarına göre iskontolu işlem görüyor olması nedeniyle bankacılık sektörüne ilişkin ağırlığın azalmasını düşük kıldığını kaydediyor. Enerji ve hizmet geliyor Bankacılık, holding ve telekom şirketlerinin önümüzdeki yıllarda da süper ligde olmasını bekleyen Acar Yatırım Araştırma Müdürü Zeynel Balcı, sanayi şirketlerinin yeniden süper lige girebilmesinin bilanço performanslarına bağlı olduğunu söylüyor. “Sanayi şirketlerinin büyük yatırımlarla cirolarını büyütmeden lige girmesi zor. Bu anlamda belki önümüzdeki yıllarda rafineri yatırımını tamamlamasıyla Petkim’i daha iyi yerlerde görebiliriz” diyen Balcı, yine aldığı ve almak istediği ihalelerle ciddi büyüme potansiyeli taşıyan TAV’a dikkat çekiyor. Bunların yanı sıra Türkiye’de enerji yatırımlarının çok büyük montanlı olduğunu hatırlatan Balcı, “İMKB’de Zorlu Enerji gibi büyük projeleri olan şirketler var. Yine enerji sektöründe faaliyet gösteren ve halka arzla İMKB’den kaynak sağlayarak yatırımını devam ettirmek isteyen enerji şirketleri listeye girebilir” diyor. Yurtdaşseven ise geleceğe yönelik projeksiyonda ciddi büyüme potansiyeline sahip Anadolu Efes, Erdemir ve TAV Havalimanları’nın ilerleyen yıllarda liste içerisinde kendisine yer bulabileceği kanısında. Son yıllarda telekom şirketlerinin İMKB’de ağırlığının artmaya başladığını kaydeden Onur Mutlu ise “Enerjide, hem elektrik üretimi hem elektrik dağıtım özelleştirmeleri ve enerjinin petrol tarafında ise yeni rafinerilerin gündeme gelecek olması nedeniyle bu sektör önemli olacak” diyor.