Döviz kredisi için dışarıdaki mecburi randevulaşma bitiyor Hükümet geçen hafta yaptığı bir düzenlemeyle daha önce yasak olan şirketlerin döviz kredisi kullanmalarının önünü açtı. Bankacılara göre yapılan bu düzenleme mevcut bir yanlışlığı gidermek adına gerekli ama yeterli değil. Bu düzenlemeyle artık kulaklarını tersten göstermeye gerek kalmadığını belirten bankacılara göre, vergi konusundaki yabancı bankalar lehine olan haksız rekabetin de giderilmesi gerekiyor. Kayhan Öztürk/Ekonomist Bankacılık sektörünün yıllardır değiştirilmesini istediği düzenlemelerden biri geçen hafta gerçekleşti. Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar’a göre döviz geliri olmayan firmalara yerli bankaların döviz kredisi vermesi yasaktı. Hükümet geçen hafta söz konusu kararda yaptığı değişiklik ve eklemelerle döviz geliri olmayan firmalara da bundan sonra vadesi bir yıldan uzun, tutarı da 5 milyon dolar ve üzerinde olmak kaydıyla yurt içinde yerleşik bankalardan kredi kullanabilecek. Bankalar bu yasak nedeniyle döviz geliri olan ihracatçı ve yurtdışı müteahhitlik hizmeti veren şirketlerin dışındaki firmalara döviz bazında kredi kullandıramıyorlardı. Bu engeli de yurtdışında kurdukları banka, şube veya of-shore’lar aracılığıyla kredi kullandırarak aşıyorlardı. 2004-2008 arasında patladı Özel sektörün Türkiye’de kurulu bankaların yurtdışındaki iştiraklerinden kullandığı döviz bazındaki kredileri 2001 krizinden sonra hızla arttı. Merkez Bankası’nın verilerine göre 2002 yılında 4.5 milyar dolar olan bu krediler, Nisan 2009 itibariyle 38.3 milyar dolara yükseldi. Asıl patlama ise 2004-2008 yılları arasında gerçekleşti. 2008 sonu itibariyle 40.9 milyar dolara çıkan döviz kredilerinin 2002’ye göre artışı oranı yüzde 806 olarak gerçekleşti. Global krizin de etkisiyle Nisan 2009 itibariyle bu kredilerin tutarı 38.3 milyar dolara gerilemiş durumda. Döviz kredilerinin 2002’den sonra artmaya başlamasında söz konusu tarihten sonra döviz kurlarında sağlanan aşağı yönlü istikrar büyük rol oynadı. Kurların yükselmemesi döviz kredilerinin cazibesini artırdı. İş Bankası Genel Müdür Yardımcısı Aykut Demiray döviz kredilerindeki talep artışını kurların yavaş artmasının yanı sıra TL faizlerinin yüksek olmasına da bağlıyor. Gereksiz yurtdışı şubeler Artan döviz kredisi talebine rağmen Türkiye’de kurulu bankaların döviz kredisi kullandıramaması bankaları yurtdışı iştiraklerini devreye sokmasına yol açtı. Yapılan değişiklikle bankaların artık döviz kredileri kullanmak için yurtdışı iştiraklerine başvurmalarına gerek kalmayacak. Garanti Bankası Genel Müdür Yardımcısı Ali Temel, yapılan değişikliği olumlu olmakla birlikte bankalar ve kredi kullanan şirketler açısından çok fazla bir şey değişmediğini, sadece bir eksikliğin giderildiğini düşünüyor. Bir bankanın üst düzey yöneticisi ise konunun mevzuat ve vergi olmak üzere iki boyutunun olduğunu belirterek, mevzuatla ilgili konunun düzeltildiğini, ancak vergi ile sorunun devam ettiğini söyleyerek şunlara dikkat çekiyor: “Türk şirketlerine döviz kredisi veremediğimiz için gidip yurtdışında banka kuruyor, gereksiz şubeler açıyorduk. Ama yabancılar döviz kredisi veriyorlardı. Bu durum bir ölçüde düzeltildi.” Vergi sorunu sürüyor Vergi ile ilgili sorunun devam ettiğini söyleyen aynı bankacı, “Bir Türk bankasının Hollanda şubesinde kredi kullanıldığında BSMV ödenmiyor, fakat aynı bankanın Mecidiyeköy Şubesi’nde kullanıldığında ödeniyor” diyor. Halen döviz bazındaki kredilerden faizin yüzde 5’i kadar BSMV alınıyor. Örneğin yüzde 5 faizle bir yıl vadeli 5 milyon dolarlık kredi alınmış olsun. 5 milyon doların yüzde 5’ten bir yıllık faizi 250 bin dolar eder. Bu faizin yüzde 5’i kadar, yani 12 bin 500 dolar BSMVC ödenmesi söz konusu. Bu arada Türk bankalarının yurtdışında kurdukları bankalar, yabancı banka sayıldığı için vergiden muaf. Ama Türk bankalarının yurtdışı şubeleri ve off-shore şubelerinden kullandırılan kredilerin BSMV’ye tabii olup olmadıkları konusunda bankalar ile Maliye arasında görüş farklılığı var. Bankacılar yurtdışı şubeler ve off-shore’lardan kullandırılan kredilerin yabancı bankalar gibi vergiden muaf olması gerektiğini düşünüyor. Ancak Maliye bu konuda tam tersini düşünüyor. Şubeler kapanır mı? Dolayısıyla bu düzenlemenin “gerekli ama yeterli” olmadığını düşünen aynı bankacı, vergi konusundaki düzenleme yapılmadan Türk bankaları üzerindeki haksız rekabetin kalkmayacağını söylüyor. Söz konusu bankacıya göre döviz kredisi kullandırmanın önündeki engelin 5 milyon dolar sınırıyla da olsa kaldırılmasının yanı sıra vergi düzenlemesi de olursa Türk bankalarının yabancı şubelerinin birçoğunu kapatır. İş Bankası Aykut Demiray ise bunun her bankaya göre değişeceğini düşünüyor. Sadece döviz kredisi vermek için dışarıda şube kurmadıklarını söyleyen Demiray, “İş Bankası’nın kapatılacak yeri yok” dedi. Ama bu düzenlemeyle birlikte yurtdışı şubelerinin öneminin azalacağını söyleyen Demiray, 5 milyon doların altındaki işlemlerin bu şubelerde yapılmaya devam edeceğini hatırlatarak, “Kısa vadede dış teşkilat bu durumdan etkilenmez” dedi. Ne kadar para gelecek? Konunun bir başka boyutunu da yurtdışındaki mevduat ve menkul kıymetler oluşturuyor. Firmalar yurtdışında daha kolay kredi bulabilmek için yurtdışı bankalar nezdinde teminat olarak mevduat bulunduruyor. Bu da tasarrufların yurtdışına çıkmasına neden oluyor. Merkez Bankası’nın verilerine göre tüzel kişilerin yurtdışındaki mevduatı 24.7 milyar lira civarında. Buna 5.9 milyar liralık menkul kıymet de eklenince yurtdışındaki tasarruf 30.6 milyar liraya çıkıyor. Bunun ne kadarının kredi teminatı olarak çıktığı kesin değil. Bir aracı kurumun analistine göre yabancı şubelerdeki döviz kredilerine teminat olarak verilen mevduat ve menkul kıymet miktarı için 10-15 milyar dolarlık bir rakamın telaffuz edildiğini söylüyor. Bu düzenlemenin bir nedenin de Hükümet’in ‘Varlık Barışı’ yoluyla sağlanamayan para girişini bu yolla getirmek olduğunu söyleyen analist, IMF ile anlaşmanın sağlanmadığı bir ortamda bu miktarda bir para girişinin piyasalara güven vermek açısından önemli olduğunu belirtiyor. Dış borç miktarı zamanla azalacak Bu düzenlemenin bir başka boyutu da Türkiye’nin dış borcuyla ilgili… Döviz kredileri istatistiklere hem bankaların hem de krediyi kullanan bankaların yükümlülüğü olarak yansıyor. Dolayısıyla bir kredi iki kez istatistiklere girerek borç rakamlarını olduğundan fazla görünmesine neden oluyor. Hükümetin bu düzenlemesindeki hedeflerinden biri de bu istatistiklerin normal rakamlara inmesini sağlamak olduğu belirtiliyor. Görüşler “Bir eksiklik giderilmiş oldu” Ali Temel (Garanti Bankası Genel Müdür Yardımcısı) Bankalar açısından fazla bir şey değişmiyor. Eskiden yurtdışı şubelerden döviz kredisi alanlar şimdi içeriden alacaklar. Böylece bir eksiklik giderilmiş oldu. Pazar payı veya kredi hacmi değişmez. Hayatımızı biraz daha kolaylaştıracak. Ayrıca yurtdışında kullandırılan krediler Türkiye’nin dış borcuna bankanın ve şirketin borcu olarak iki kez yansıyordu. Bu da Türkiye’nin dış borcunu yükseltiyordu. Şimdi bu da giderilmiş olacak. “Yeni düzenleme olumlu” Aykut Demiray (İş Bankası Genel Müdür Yardımcısı) “Yapılan düzenleme genel anlamda olumlu. Döviz geliri olmayanların döviz kredisi kullanması sistemik risk yaratıyor. Yeni düzenlemede 5 milyon dolar sınırı profesyonelce yönetilen şirketlere döviz kredisi verilmesini sağlamak için getirildiğini düşünüyorum. 5 milyon doların altında da döviz kredisi kullanmak isteyenler olacaktır. Bunlarda dövize endeksli kredi ya da yurtdışındaki şubelerde kullanmaya devam edeceklerdir.” Özel sektörün bankaların yurtdışı iştiraklerinden kullandığı krediler (Milyar Dolar) Tarih Tutar 2002 4.511 2003 4.692 2004 7.990 2005 12.118 2006 19.589 2007 31.269 2008 40.854 2009/Nisan 38.253 Kaynak: TCMB Bankaların yurtdışındaki iştiraklerindeki gerçek ve tüzel kişilerin mevduatı (Milyon TL) Tarih Tutar Aralık 2008 24.550 05/06/2009 24.739 Kaynak: TCMB