Yazdır
Araştırmacı gazeteci Günter Wallraff, Türk işçisi kılığına girerek yazdığı "En Alttakiler" kitabının 40. yılında konuştu. Wallraff, "Türkler artık en altta değil, toplumun tam ortasında" diyor.
DW Türkçe'de yer alan Tuncay Yıldırım imzalı haberde Wallraff, kitabı yazdığı günleri ve Almanya'daki Türklerin bugününü değerlendirdi. İşte o haber:
"Almanya'ya gelip çalışma fırsatı bulan Türkler çok şanslı ve mutlular!"
Bu yargı, uzun yıllar hem Alman hem Türk toplumunun "misafir işçilere" bakışını özetliyordu. Ta ki ünlü Alman araştırmacı gazeteci Günter Wallraff'ın "En Alttakiler" (Ganz unten) kitabı yayınlanana kadar. 1985'te yayımlanan kitap adeta bir patlama yarattı. Artık kimse "mutlu Türk işçileri"nden söz etmiyordu.
Wallraff, bu kitabı yazmak için kılık değiştirip sarı saçlarını siyaha boyadı, gözlerine koyu lensler taktı. Türk işçisi Ali Levent Sinirlioğlu kimliğiyle fabrikalarda, restoranlarda, küçük işletmelerde çalıştı. Orada yaşadıklarını da kitabında anlattı: Ayrımcılık, yabancı düşmanlığı, aşağılama, sömürü... "En Alttakiler" Almanya'da 5 milyondan fazla sattı, Türkçe dahil 38 dile çevrildi. Bu yıl kitabın yayımlanmasının üzerinden 40 yıl geçti. Wallraff ile Köln'deki evinde kitabın hikayesini konuştuk.
Wallraff, 40 yıl önceki tabloyla bugünü şöyle karşılaştırıyor: "O zamanlar Türk işçileri toplumun en altındaydı. Bugün çoğu entegre olmuş durumda, hatta öncü konumda olanlar da var. Cem Özdemir bunun iyi bir örneği. Ama şimdi Almanya'da 'en alttakiler' başka gruplar: Doğu Avrupalılar, Rumenler, Bulgarlar, Suriyeliler, Afrikalılar… Kötü koşullarda çalışan kuryeler, et fabrikası işçileri, tarlalarda çalışan mevsimlik işçiler… Çoğu göçmen, kötü şartlarda çalışıyor, insanlık dışı barınaklarda kalıyor. Dışlanma bitmedi, sadece biçim değiştirdi."
Şu anda 82 yaşında olan ve araştırmalarına devam eden Wallraff, yıllar geçmesine rağmen "Ali" kimliğini hâlâ içinde hissettiğini söylüyor: "Bugün bile insanlar bana Ali diye sesleniyor. Ben bu kimliği sadece oynamadım, ben o oldum. Ali hâlâ benim bir parçam. O dönemde tanıştığım Türk arkadaşlarım hâlâ hayatımda. Bu, benim için hep bir aidiyet biçimi oldu."
Wallraff, "En Alttakiler"in ortaya çıkışını da şöyle anlatıyor:
"Kitabı vicdani bir zorunlulukla yazdım, ticari bir beklentim yoktu. Kimse bu kadar ilgi göreceğini tahmin etmedi. Kitap çıktığında insanlar kitapçılarda kuyruk oluşturdu, yayınevi baskıya yetişemedi. Sadece Almanca 5 milyondan fazla sattı, 38 dile çevrildi- elbette Türkçeye de. Hatta Vietnam'da korsan baskıları bile çıktı. Ama bu önemli değildi, önemli olan okunmasıydı."
"Yetimhanede kimliğimiz silindi"
Wallraff, "En Alttakiler"den sonra da pek çok farklı kimlikle sömürü biçimlerini ortaya çıkardı. Kılık değiştirmek onun için bir oyun değil, bir varoluş biçimiydi: "Erken yaşta derin sarsıntılar yaşadım. Savaş sonrası dönemde babam hastanedeyken, annem çalışmak zorundaydı. Beş yaşında ekonomik nedenlerle neredeyse bir yıl yetimhaneye verildim. Orada bizden tüm eşyalarımız alındı, kıyafetlerimiz bile değiştirildi. Yani kimliğimiz silindi. Bu tam bir kişiliksizleştirmeydi."
Wallraff için farklı bir kimliğe bürünmek kolay olmadı. Hele ki başka bir milletten birini canlandırıyorsan ve dil öğrenme yeteneğin gelişmemişse… "Yoğunlaştırılmış Türkçe kursuna gittim ama öğrenemedim. İş arkadaşlarım benimle Türkçe konuşmak istediler ama ben bilmiyordum. 'Babam Kürt, annem Yunan. Annemle büyüdüm, bu yüzden Türkçe konuşamıyorum' diye uydurdum. Bir süre işe yaradı ama bir Türk işçi şüphelendi: 'O zaman Yunanca konuş' dedi. O anda okuldan hatırladığım birkaç eski Yunanca dizeyi söyledim. Homeros'un Odysseiası'nın başını ezbere okuyabiliyordum; 'Andra moi ennepe, Musa, polütropon, hos malla polla... (Anlat bana, ey ilham perisi, Musa, o çok yönlü adamı ki nice acılar çekti...)' İnandılar. Yani hayatta hiçbir şey boşuna öğrenilmiyor; iyi ki o destanın girişini ezberlemiştim."
"Toplumda büyük şok yaşandı
Wallraff, kitabın toplumsal etkisini ise şöyle anlatıyor: "Toplumda büyük bir şok yaşandı. İşçilerin sömürülmesine karşı olağanüstü bir dayanışma doğdu. SPD'li Çalışma ve Sosyal Bakanı bir çalışma grubu kurdu- adı 'Ali Grubu'ydu. Bu ekip şirketleri denetledi, taşeron sisteminin suistimalleri kısıtlandı. Artık işçilerin güvenliği ve sağlığı şirketlerin sorumluluğundaydı. Gerçeklik değişti."
Gazeteci, kitabı yayımlarken amacının sadece Alman kamuoyunu bilgilendirmek değil, doğrudan Türk işçilere ulaşmak olduğunu da vurguluyor: "Kitabın sadece Almanca konuşanlar tarafından değil, işçilerin kendileri tarafından da okunabilmesi benim için önemliydi. Bu yüzden yayınevime, kitabın Türkçe baskısının aynı anda fabrika kapılarında yarı fiyatına dağıtılmasını şart koştum."
“En Alttakiler”, gazeteci ve belgesel yönetmeni Osman Okkan tarafından Türkçeye tercüme edildi. Wallraff’ın, “Osman Okkan olmasaydı bu eser ortaya çıkmazdı” dediği araştırma kitabı için Okkan Türk işçilerle aylarca görüşmüş, Wallraff’ın “yeni kimliğine” bürünmesinde ona destek olmuştu.
"Türkler artık dünya vatandaşı"
Wallraff, Türk aile yapısına büyük saygı duyduğuna da vurgu yapıyor: "Buradaki gibi yaşlılar huzurevlerine bırakılıp çürümeye terk edilmiyor. Türkiye'de aile içinde onlara doğal bir şekilde bakılıyor. Bundan öğreneceğimiz çok şey var."
Birçok Türk arkadaşının demokrasiye bağlı, eleştirel düşünen insanlar olduğunu da belirten yazar, "Hem Almanya'yı hem Türkiye'yi eleştirel biçimde değerlendirebiliyorlar. Onlar geleceğin insanları- en iyi anlamda dünya vatandaşları" diyor.