Yazdır
Paranın değeri ve uluslararası ticaretteki rolü, ekonomilerin küreselleştiği günümüzde eskisinden çok daha belirleyici hale geldi. Bir ülkenin parasının başka ülkelerin paralarına kolayca çevrilebilmesi durumuna konvertibilite diyoruz. Bu özelliğe sahip paralara da konvertible para adı veriliyor. Konvertibilite, serbest döviz piyasalarında bir ülke parasının diğerleriyle özgürce değiştirilebilmesini ifade eder. Ancak tek başına konvertibilite, bir para biriminin küresel ticarette geçer akçe olacağı anlamına gelmez.
REZERV PARA
Çünkü her ülkenin ekonomik kapasitesi ve kaynakları farklıdır; haliyle, para birimlerinin değeri de birbirinden ayrışır. Farklı paralar arasındaki değişim oranına ise parite adını veriyoruz. Paritedeki değişimler, iki ülke arasında yapılan ticareti etkileyebilir ve taraflar çoğu zaman dalgalanmalardan korunmak için daha istikrarlı, yani rezerv olarak kabul edilmiş para birimlerini kullanmayı tercih ederler. Bu rezerv paralar, uluslararası düzeyde yüksek güvene ve istikrara sahip oldukları için tercih görür. Bugün ABD Doları ve Euro, en yaygın rezerv para birimleri arasında yer alır.
Örneğin Fransa, Zambiya’ya şarap ihraç ettiğinde ödeme için Zambiya kvaçası yerine dolar ya da euro talep edebilir. Zira Zambiya’nın para birimi değer kaybına açık olabilir ve istikrarı zayıf. Fakat bu, Zambiya parasının tamamen dışlanacağı anlamına da gelmez; konvertibilite varsa, Zambiyalı biri Fransa’da kvaçasını euro’ya çevirebilir, tabii kambiyo sınırlamaları yoksa.
Küresel rezerv paraların temel niteliği, yalnızca ulusal sınırlar içinde değil, tüm dünyada kabul gören güven sağlamaları. Dolar ve euro gibi rezerv paralar, uzun süredir herhangi maddi bir varlıkla (örneğin altın) doğrudan ilişkilendirilmiyor. Doların diğer para birimlerinden farkıysa çok önemli bir detayda yatıyor: ABD Merkez Bankası (FED), para arzını artırmak veya azaltmak için herhangi bir döviz veya altın rezervi tutmak zorunda değil. Oysa diğer ülkelerin merkez bankaları, rezervlerinde Amerikan Doları bulundurmak durumunda kalıyor.
SINIRSIZ PARA BASMA
Bu asimetrik yapı, FED’in para basma kapasitesini neredeyse sınırsız hale getiriyor. Dolar, esasen ABD’nin iç borç stoğu ve halkının borçlanma/harcama kapasitesiyle doğru orantılı olarak basılıyor. Yani artık fiziki bir varlık değil, “Amerikan ekonomisinin kredibilitesi” doların temel değerini oluşturuyor. ABD’de, dünyanın en büyük tüketim ekonomisi olması nedeniyle, piyasaya sürülen dolar, ithalat yoluyla dış ülkelere de yayılıyor. İçeride artan kredi hacmi ve borçlanma, hem Amerikan piyasasını canlı tutuyor hem de doları yurtdışına servis ediyor.
PANDEMİ SONRASI BENZERİ GÖRÜLMEMİŞ MİKTARDA PARA BASILDI
Özellikle son yıllarda, FED'in kriz anlarında piyasayı rahatlatmak amacıyla para basması belirgin şekilde öne çıktı. COVID-19 salgını sırasında benzeri görülmemiş düzeyde para basıldı. Tüm dünya, Amerikan ekonomisinin “kafasına göre” dolar yaratabilmesini şaşkınlıkla izledi. Böylece hem ulusal harcamalar doğrudan desteklendi hem de küresel finans piyasalarına likidite pompalanmış oldu.
Tabii bu politikaların riskleri de var. FED, iç ve dış piyasalardaki dolar hacmini dengelemek için zaman zaman faiz artırarak küresel doları Amerika’ya çekiyor ya da gerektiğinde yeni para arzı ile ekonomiyi canlandırıyor. Doların küresel rezerv para olma ayrıcalığı, ABD’ye devasa cari açıklar verme rahatlığı da sağlıyor – çünkü dünya ekonomisinin kalbinde oturuyor.
Konvertibilite ve rezerv para kavramları, para politikalarının sınırlarını belirlerken, ABD'nin sınırsız dolar basabilme yetisi de dünya finans sisteminde büyük bir istisna yaratıyor. COVID-19 dönemi, bu eşsiz pozisyonun tekrar sorgulanmasına sebep olurken, merkez bankalarının politika araçları ve paranın değerine dair tartışmaları da alevlendirdi.
Çin Merkez Bankası 6 aydır altın alıyor
Merkez Bankası rezervlerinde 243 milyon dolarlık kayıp